'Popel': memoriaren indarraren inguruan hitz egiten duen dokumentala
Oier Plaza Gernika-Lumoko zinemagileak 'Popel' izeneko dokumental luzea landu du, eta nazioartean zein Donostiko Zinemaldian aurkeztu ostean, udalerrira ailegatuko da bihar (azaroak 22), 19:00etan. Proiekzio berezia izango da, dokumentaleko protagonista eta lan taldea bilduko dituena.
Popel kameren atzeanPopel XX. mendeko oroimenari eta gerrari buruzko istorioa da Popel —errautsak txekieraz—, erbesteratutako eta kontzentrazio esparruetara deportatutako ehunka errepublikano espainiarren errautsen aurkikuntzarena. Oier Plaza zinemagile gernika-lumotarrak zuzendu du lana, eta nazioartean zein Donostiako Zinemaldian aurkeztu ostean, udalerrira ailegatuko da bihar. 19:00etan Lizeo Antzokian proiektatuko dute, eta ekitaldi berezia izango dela dio zuzendariak, bertan egongo baitira dokumentaleko protagonistak zein lan taldeko kideak. Horrez gain, domekan eta astelehenean ere proiektatuko dute ikus-entzunezkoa.
Dokumental asko egin ditu zuzendariak, baina zinemetara eroatekoak, propioki, hau dela lehenengoa jakinarazi du. Hala, herritarrei bertaratzeko deia egin die, “memoria ariketa” dela esanda.
“Popel” filmaren kameren atzean.Popel
Plazak egindako lan luzeak sei errepublikar ditu protagonista, eta horietako bat da naziek harrapatutako Anjel Lekuona busturiarra. Lekuonaren iloba Anton Gandarias bere osabaren istorio ezezaguna aztertzen hasi zen, eta aldi berean, Enric Moner deportatuaren bizitza ikertzen zegoen Unai Egia irakaslea. Horiekin gertatutakoa aurkitzeko asmoz, František Suchýren eta bere semearen istoria aurkitu eta azaleratu zuten, eta hari horiek guztiak landuz jositako lana da Popel.
Hori horrela, Bigarren Mundu Gerran desagertu ziren errepublikarren errautsak dira dokumentalaren elementu zentrala. “Duela 85 urte desagertu ziren errepublikar batzuen errautsak topatu zituzten euren familiakoek duela hiruzpalau urte, tartean Anjel Lekuona busturiarrarenak. Horrez gain, František Suchý Pragako errausketa labeko zuzendariaren istorioa ere aurkitu zuten; izan ere, Suchýk 2.200 pertsonaren errautsak gorde zituen modu sekretuan, bere bizia arriskuan jarriz”, kontatu du zuzendariak. Beraz, errepublikarren errautsak topatu arte egindako ikerketa baten “lorratzak eta pausoak” dira dokumentalaren hari nagusia, ahalik eta František Suchýren historia harrigarria topatu artekoa.
“Popel” filmeko fotograma bat.Popel
Gernika-lumotarra izanik, Anjel Lekuonari gertatutako betidanik ezagutu izan du Plazak, haren familiakoak ere bertakoak baitia. Pragako mausoleoan Lekuonaren errautsak topatu zituztela jakin zuenean, eta Egia Monerri buruz ikertzen zegoela jakitun, František Suchýren historia ezagutu zuten, eta hori kontatu behar zela pentsatu: “Larregi pentsatu barik, familiartekoekin joan nintzen Pragara 2022an, dokumentala egingo genuen edo ez argi izan barik. Baina Pragan errepublikarrei nolako omenaldia egin zieten ikusita, hori lantzea erabaki nuen”. Gainera, zuzendariak beti pentsatu izan du deportazioari buruz ez dela asko hitz egin Euskal Herrian, eta deportatuen gaia ere interesgarria izan zitekeela-eta tiratu zion aurkitutako hari horri,
Popel-ek erakusten duen istorioak Gernikan du abiapuntua, 1937an. Eta Gernikako bonbardaketaren garaia, Bigarren Mundu Gerra, Holokausto Nazia eta Ekialdeko Europan eman zen komunismoaren gorakada zeharkatzen ditu. “Hari historiko ezberdinak ditu. Deportatuei buruzko ikerketa da nagusia, baina badaude bestelako hari batzuk, eta horietako bat da Lekuonaren ibilbidea. Ondorioz, Gernikako bonbardaketatik haren ihesaldiarekin abiatzen da filma, eta Frantzia hegoaldean Gestapok atxilotu zuenekoa ere lantzen da. Bere ibilbide dramatikoa ageri da, zeinetan beste errepublikar batzuekin batzen den, eta denek patu bera duten: Pragatik hurbil zegoen kontzentrazio esparru batean hiltzea”. Izan ere, Plazak jakinarazi du hainbat errepublikarrek bat egin zutela Strašniceko krematorioan, eta leku horretako zuzendaria zen Suchý.
“Popel” kameren atzean.Popel
Deportatuak hara ailegatzen ziren, eta Suchýk han gordetzen zituen errautsak, eta Unai Egiak eta Anton Gandariasek egiten duten ikerketa ere han amaitzen da, errautsen aurkikuntzagaz. “Beraz, dokumentalak salto historiko desberdinak ditu, baina ikerketak zabaltzen ditu guztiak. Nahiko istorio konplexua da, ze denon iruditerian, krematorio berba entzutean, uste dugu animalien modura erraustu zituztela, baina ez. Krematorio zibil batean erraustu zituzten, modu duinean”, gehitu du.
Dokumentalak lantzen du Gernikako bonbardaketa, lantzen du exilioa, lantzen du Bigarren Mundu Gerraren hasiera, gerra bera eta amaiera, eta lantzen du herrialde ezberdinak komunismoan erortzen zirenean bizi zuten errepresioa. “Dokumentalak badauka elementu ezberdin asko batzeko gaitasuna. Hori izan da, hain zuzen ere, erronkarik handiena. Ze, grabazio ordu asko eta asko izan ditugu, eta dena ordu bete eta erdian batzea ez da erraza izan”, azaldu du Plazak.
“Popel” filmeko fotograma bat.Popel
Dokumentazio lanean oinarritzen da Popel, eta Plazak dio zorte handia izan duela berak horretan, “senitartekoek euren kabuz sekulako lana” egin dutela azpimarratuta. “Hori niretzako altxorra izan da. Ze, zoritxarrez, erakundeek pausoak ematen dituztela jakin arren, uste dut familien indarrik barik ez liratekeela ikerketa hauek egingo, ez dokumentu horiek guztiak eskuratuko. Nik dena logika batekin ordenatu dut, beste elementu narratibo batzuk gehituz, animazioa, esaterako”. Izan ere, Lekuonaren ibilbidea kontatzeko dokumentuak bazituen, baina hori bisualki kontatzeko bestelako elementuak behar zituela dio, eta hori animazioaren bitartez lortu duela. “Animazioa bada ikusleak istorioan sartzeko erraminta indartsua”.
Deportazioak, lehen lerrora.
Dokumentalak horren landuta ez dauden gaiak kontatzen ditu: deportazioak, kasu. Judutarren kasuan deportazioei buruz berba asko egin dela uste du Plazak, Holokaustoa gizarteratu den gertaera dela aintzat hartuta, baina espainiar estutatuko deportazioak ez direla horrenbeste landu uste du: “Jende gutxik daki 10.000 izan zirela deportatuak eta horien erdiak hil zirela. Hego Euskal Herrian 300dik gora izan ziren, eta 113 hil ziren, 13 emakumezkoak. Europan gerra irabazi zutenek memoria ariketa ona egin zuten, baina Espainian zailagoa izan zen, Francoren 40 urteko diktadura egon zelako. Nazioartean askotan galdetzen digute zergatik jarraitzen dugun jende horren memoria duintzen, horien memeorian sakontzen, euren errautsak topatzen. Eta da franksimoak amnesia historikoa ezarri zuelako; eta ez bakarrik frankismo garaikoengan, ondorengo belaunaldietan ere bai. Dokumentalean argi agertzen da nola hirugarren belaunaldi batek hartzen duen memoria lantzeko kontzientzia”.
“Popel” kameren atzean.Popel
Dokumentalaren istorioa Bilbon eta Gernikan hasten da, eta Pragan amaitu. Eta, dokumentalak kontrako bidea egin du: Pragan aurkeztu zuten, eta etxerantz bueltatzen ibili da. Memoria historikoa jorratzen du, eta kontzientzia piztu ere bai: “Dokumental honek memoriaren indarraren eta garrantziaren inguruan hitz egiten du, argi erakutsiz ekintza batzuek sekulako garrantzia dutela hildakoen memoria duintzeko. Deportazioei buruzko memoria lantzen du, eta Suchý familia ere omentzen du”.
Eta, memoriaren zabalkunde lan horretarako, webgune oso eta eder bat ere sortu dute, bikaintasunez landutakoa, historiako pasarte hori ezagutzera emateko asmoz.
