"Maletak habitatak eta nortasunak suntsitzen dituen turismo intentsiboa irudikatzen du»"
Urdaibaiko egungo errealitatea oinarri duen, baina hori 2036an kokatzen duen errelatoa idatzi du Txema Garcia Paredes kazetari eta idazleak: 'La maleta de Urdaibai'.
Kezkak partekatzeko, sareak ehuntzeko, elkarrizketarako eta hausnarketarako espazioa da Txema Garcia Paredes kazetariak idatzi duen La maleta de Urdaibai liburua. Eleberri distopikoa da, 2036an kokatzen dena, Urdaibain eraiki duten museo handi baten testuinguruan. Irati du protagonista, eta haren bitartez, oraina, iragana eta etorkizuna ulertzeko bidaia proposatzen du idazleak. Narrazioz mozorrotutako adierazpen politikoa egiten du, egungo errealitatea oinarri hartzen duena. Momentuz gazteleraz argitaratu dute, baina euskarara itzultzen ari da Iñaki Aurrekoetxea, eta nobelatik batzen duten dirua Gernika-Palestina herri ekimenak jasoko duela jakinarazi dute.
Ipes elkartarekin argitaratu duzu La maleta de Urdaibai liburua. Zer aurkituko du liburu horretan irakurleak?
Eleberri hau irakurtzen duenak Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak eraiki duten “errelato” jakin bat erakusteko ahaleginaren kontrahistoria bat aurkituko du, euren errelatoa ez baita eredugarria, ezta herritarrenganako erantzukizunez jokatzen duten erakundeena ere. Adibidez, lau urte baino gehiago igaro dira proiektu hau iragarri zutenetik eta, gaur egun, ez dute horri buruzko proposamen ofizial irmorik aurkeztu; groteskoa da seriotasuna aldarrikatzen duten erakundeetan. Hori bai, paradoxikoki, proiektu “estrategiko”, “nazional” eta garrantzi kultural handiko modura iragarri dute, baina eskualdearentzat turistifikazio hilgarria bultzatzeko interesa ezkutatzen duena da. Ondorioz, eleberriak ingurumenaren degradazioaz eta horrek ekarriko lukeen kolonialismo eta kulturalismoaz eta artistikoaz hitz egiten du, gazteen bizitzaren prekarietateaz, hizkuntza lubaki gisa izateaz, eguneroko feminismoaz, belaunaldien herentziaren transmisioaz, estetika etikari aurre jartzeaz, euskal identitate garaikideaz, kapitalismo kulturalaz eta artearen etxekotasunaz…
Lan distopikoa dela diozu. Zergatik?
Eleberri honen ekintza 2036. urtean gertatu zen, museoak —Gernika eta Muruetako bi egoitzekin— lau urte beteko lituzkeenean. Liburuaren kontrazalean adierazten den bezala, etorkizunera bidaia bat da, oraina prebenitzeko. Beraz, narrazio osoa etorkizunean kokatzen dut, baina iraganari etengabe begiratuz, murgilduta gauden edozein prozesu sozial ulertzeko modu bakarra baita.
2036. urtean kokatzen den lana da, baina egungo errealitatea du oinarrian, beraz.
Ez zitzaidan interesatzen erabateko fikzioaren ikuspegitik hitz egitea. Nire kazetari lanbideak errealitateari oso lotuta egoten irakatsi dit, nahiz eta obra honetan batzuetan nire irudimena askatu, batez ere narrazioaren edukiaren azken zentzua desenfokatzen ez duten xehetasunetan.
Zergatik erabaki zenuen horri buruz idaztea? Noiz?
Esan behar dut Urdaibaiko esku-hartzearen gaia oso modu intimo eta pertsonalean lotzen dela nire haurtzaroarekin. Ni Barakaldon jaio nintzen, Ansioko ibarraren parean, hezegune baten ondoan. Hezegune horrek, Urdaibaiko estuarioa baino askoz txikiagoa izan arren, pasoan zeuden hegazti ugari biltzen zituen, eta animalia-espezieen babesleku zen, hirigintza-garapenak erabat desagerrarazi zuen arte. Berez balioa duen natura maite dut, diru espekulazioaren helburu bihurtu gabekoa. Hala ere, esan behar dut nire bizitzan oso lotuta sentitu naizela Busturialdearekin eta azken bi urteetan iritzi artikulu ugari idatzi ditudala Euskal Herrian bakarra den gune horri buruz eta horren alde. Hortik nobela hau idaztera jauzi txiki bat besterik ez dut egin.
Zerk erakarri zintuen Urdaibaiko agertokira?
Urdaibai ez da bakarrik biodibertsitatea eta paisaia ederraren gunea. Identitate euskalduna da, memoria, Gernika buru duena, tradizio errotuen lekua, gastronomia, arrantza, lehen sektorea duena… Hau da, lurralde berezi batez ari gara, nortasun propioa duenaz eta bere defentsarekin konprometituta dagoen herritartasuna duenaz, azken batean, etorkizuneko belaunaldientzat kontserbatu eta hobetu ahal izatea espero dudan euskal Macondo batez.
Zergatik nobela formatuan?
Pertsonaia, egoera, denbora eta espazio desberdinek parte hartzen duten arnasa luzeko istorio bat kontatzeko formaturik onena delako. Eleberriak ekintza narratiborako askatasun handiagoa ematen du, eta, aldi berean, errealitate bat irudikatzeko aukera ematen du, baita fikzionatu daitezkeen esparruetara zabaltzeko aukera ere, eta, horrela, kronika edo kazetaritza erreportajea gainditzekoa.
Gaurkotasunari erreferentzia eginez, liburuan ere Urdaibaiko herritarren ahotsa ez dela entzuna diozu.
Urdaibaiko herritarren zati handi batek, Guggenheim Urdaibai STOP plataformak eta Zain Dezagun Urdaibai bezalako beste eragile batzuek egiten duten kontzientziazio lan handia oinarri hartuta, urteak daramatza museo-proiektu honen aurkako jarrera adierazten, berez, artistikoa baino askoz gehiago, turistikoa baita. Kontrako jarrera hori ekitaldi ugariren bidez erakutsi du, manifestazio jendetsuekin, elkarretaratzeekin eta abarrekin. Ezinegon uholde horri guztiari, ustez arduradunak diren agintariek entzungor egin diote, bere garaian EH Bilduk planteatutako kontsulta posible bati ezetz adieraziz. Azken urte honetan Agirre Lehendakari Centerren bidez Busturialdeko biztanleei “entzute aktiboa” emateko (baina emaitza loteslerik gabe) aukerari soilik ireki diote atea. Bada, orain arteko emaitzek erakusten dute sentsibilitate minimo bat duen edozein politikarik aspalditik ohartarazi beharko zukeena: proiektu hau ez dela ongietorria eskualde honetako biztanle gehienentzat.
Urdaibaiko herritarrekin harremanetan egon zara liburua idazteko?
Hala da. Liburuan agertzen diren pertsonaietako batzuk erraz antzeman daitezke, eta esan behar dut nobela hau ez zela posible izango Busturialdeko jende askoren ekarpenik eta babesik gabe, batez ere beren ekintzekin mundu nahasi hau leku justu eta bizigarri bihurtzen laguntzen dutenen ekarpenik barik.
Maleta bat eta Urdaibai elkartu dituzu. Esanguratsua da, gaur egun, egungo egoeran bi kontzeptu horiek biltzea. Maletak balio literala edo metaforikoa du?
Maleta sinbolo metaforikoa da, esanahi desberdineko beste gai asko adierazteko balio didana. Maleta zahar honek gure arbasoen gordetako memoria irudikatzen du, batzuetan norako zalantzagarria duen bidaia bat. Habitatak eta nortasunak suntsitzen dituen turismo intentsiboa ere irudikatzen du, une jakin batean tentu handiz gordetzen dugun eta estualdi batetik ateratzen gaituen altxor hori, baita euskaldunok izan dugun joan-etorriko emigrazioa ere, eta orain gure lurraldera etorkizun hobe baten bila iristen diren beste herri batzuetako herritar gisa egiten dugun harrera ere bai.
Oraina, iragana eta etorkizuna ulertzeko balio dezakeen lana da?
Bai, hori da ideia. Beste batzuk lehen izan zirelako gara, eta etorkizuna guk orain egiten dugunarekin eraikiko da, eta hori izango da hurrengo belaunaldiei utziko dieguna. Uste dut nobelak ondo islatzen duela trantsizio hori. Protagonista nagusia, Irati, 28 urteko gaztea, Arte Ederretan lizentziaduna eta modu prekarioan lan egiten duena. Bere arbasoengan bilatzen ditu bere oraina azaltzeko gakoak, eta horrek proiektu ekozida eta asmo artistikoak dituenaren aurkako borrokan inplikatzera eramaten du.
Hala ere, bestelako tramak ere kontatzen dituzu? Zeintzuk?
Ekintza nagusia beste trama batzuek zeharkatzen dute, puzzle baten moduan, ustekabeko amaiera bat dakartenak. Gure herrialdean gertatzen ari den eta aurreikus daitekeen mundu baten aurrerapen bat dago; hala nola, gero eta turistifikazio handiagoaren aurrerapena dago, eskualde honen balioen aurka egiten duen garapen eredu bati uko egiteko biltzen diren pertsona anonimo askoren elkarlana dago, botereak bere helburuak lortzeko jartzen dituen tranpak ageri dira…
Ze mezu transmititu nahi izan duzu lan honekin?
Mezu bat baino gehiago direla uste dut. Bata da gure ingurunean gertatzen denarekin konprometitzen bagara bizitzak zentzua hartzen duela, norberaren bizitzari arreta ematen dioten gauzak konpontzeaz harago. Uste dut gero eta mundu indibidualistagoan bizi garela, eta hala doakigu. Nobela honek, gainera, inoiz bidezkotzat jotzen dugun borroka bat ez uztearen mezua transmititzen du bere muinean, nahiz eta etsaiarekiko indar korrelazioa oso txarra izan. Eta, azkenik, nobela honek proiektu hau geldiarazteko eskualdean egiten ari den lan eskergaren hondar ale txiki bat izan nahi du.
Mezu positiboa bidaltzen ahalegindu zara, ezta?
Hala da. Lehen esan bezala, narrazio honek ez du Busturialdeko eta, oro har, Euskal Herriko herritarrek proiektu honen aurka egiten dituzten beste eragile eta ahalegin asko ordezkatzea bilatzen, izan ere, ez dezagun ahaztu, Bizkai, Araba eta Gipuzkoan dugun Biosfera Erreserba bakarraren aurkako benetako ingurumen-atentatua da.
Kulturaren bitartez ere mezu asko zabal daitezke. Urdaibain eraiki nahi duten museoaren aurkako ahotsa altxatu duzu zuk, kulturaren bidetik oraingoan, liburu bat idatzita. Horrelako eginbideak garrantzitsuak dira?
Gizarte duinago, bidezkoago eta askeago bat lortzeko ezinbesteko tresna da kultura, politika bezainbeste, nire ustez. Eta Guggenheim Urdaibai STOPek kultura eta arte munduari zuzenduta zabaldu duen azken manifestua, norabide horretan doa.
Gardentasuna, erantzukizuna eta tokiko kulturarako benetako plana eskatzen dituzu?
Hasieratik, erakundeek ez diote jaramonik egin proiektu horren aurka gehienek duten iritziari, eta, gainera, alde batera utzi dute kultur sektoreek horri buruz duten iritzia. Eta are okerrago, plan zital honetatik ezagutzen den guztia antzeko komunikabideetara egindako filtrazio interesatuen bidez izan da, horietako batzuek interesa baitute gai honetan, museo hau babesten duen Fundazioko kide edo patroi baitira.
Gainera, gaztelerako ediziotik lortzen den dirua Palestinara bideratuko duzue, ezta?
Bai, hori da nobela honen beste helburuetako bat: tokikoa globalarekin lotzea. Gernika eta Urdaibai Gaza eta Palestinarekin lotzea, azken batean, herrialde osoak bereganatzen dituzten kolonialismo estraktibista mota berri honen aurkako borrokak direlako, palestinarrarekin edo sahararrarekin gertatzen den bezala, baita beste askorekin ere, tartean herri kurdua, maputxea, etab. Eta IPES argitaletxeari eskertu behar diot gaztelaniazko edizio honen balizko irabazi guztiak herri honen eskubideen defentsa bultzatzen duen Gernika Palestina herri ekimenari utzi izana. Alde horretatik, nobela hau auzolanean egindako lana da, eta bertan parte hartu dugunetatik inork ez du euro bakar bat ere jasoko gure lanagatik, ez argitaletxeak, ez portadaren diseinatzaileak (Niko Vazquez), ez egile honek, ez laster argitara emango den euskarazko bertsioaren itzultzaileak (Iñaki Aurrekoetxea).
Zelako erantzuna izan du lanak?
Orain, aurkezpenari ekingo diogu, eta gure asmoa da liburu hau eta eztabaida hau sakonean eramatea bi borroka horiekin identifikatuta sentitzen diren leku eta espazio guztietara: ingurumen-erasorik gabeko Urdaibaira eta kolonialismo kulturaleko esku-hartzerik gabeko Urdaibaira, bai eta Palestina aske baten defentsan ere, non bere eskubideak eta antzinako lurraldea aitortuko diren, eta, aldi berean, Israelgo Estatu sionistak herri honen aurka egindako genozidioaren egile eta konplize guztien aurkako erantzukizun penalak argituko diren.
