Erbesteratutako haurren eta ondorengoen testigantzak jasotzeko saioa egingo dute
36ko gerraren ondorioz euren etxeetatik joan behar izan zuten haurren historia gertutik ezagutzeko eta horien testigantzak jasotzeko bi tailer egingo dituzte astelehenean (maiatzak 26), Gernika-Lumoko Euskal Herria Museoan: 17:00etan bizirik dirauten pertsonentzako tailerra izango da, eta 19:00etakoa, ondorengoentzat. Bertaratzeko deia egin dute.
Elkarlana izango du oinarri Gernika-Lumoko Bakearen Museoan eta Euskal Herria Museoan urriaren 3tik 2026ko otsailera bitartean egongo den Orratz begia. 1936ko kolpe militarraren aurkako erresistentzian zehar beste herrialde batzuetara ebakuatutako euskal haurren ondarea izeneko aldi baterako erakusketak. Izan ere, bi museoak, Intxorta 1937 Kultur Elkartea eta Birminghameko Unibertsitatea ari dira elkarlanean, aldi baterako erakusketa hori prestatzeko helburuz.
Ondorioz, 36ko gerraren ondorioz euren etxeetatik joan behar izan zuten haurren historia gertutik ezagutzeko eta horien testigantzak komunitatean jasotzeko bi tailer egingo dituzte astelehenean (maiatzak 26), Gernika-Lumoko Euskal Herria Museoan: 17:00etan bizirik dirauten pertsonentzako tailerra izango da, eta 19:00etakoa, ondorengoentzat. Topaketa horien bidez protagonisten istorio pertsonalak ezagutu gura dituzte, euren testigantzak jasoz, eta, erbesteratuak izan ziren haur horiei zein euren ondorengoei saioetara bertaratzeko deia egin diete. Horrez gain Bizkaitik eta Arabatik erbesteratuak izan ziren pertsonen memoria transmititzeko prozesuei buruz ere hausnartu gura dute. Hala, bertaratzeko asmoa duten horiei objektuak, argazkiak edo dokumentuak eramateko gonbidapena luzatu diete, gero, urritik aurrera egingo den erakusketan erakutsi ahal izateko.
Tailer horietan parte hartu gura dutenek hurrengo helbide elektronikoetara idatzi edo telefono zenbakietara deitu beharko dute: zuzendaritza.museoa@gernika-lumo.net, intxorta1937@gmail.com, 636 37 86 32 eta 678 24 20 31.
Iratxe Momoitio Bakearen Museoko zuzendariak esan du erakusketagaz balioan jarri gura dutela kanpora joan behar izan zuten gazte eta haur horien historia, ze, landu egin bada ere, ez behar beste. Dagoeneko erakusketaren zati handi bat eginda dagoela azaldu du Leire Irazabal Euskal Herria Museoko zuzendariak, Intxorta taldekoen eta Birminghameko Unibertsitatekoen lanari esker, baina tailer hauekin “beste ikuspuntu bat” landu gura dutela gehitu du, tailerretan sortzen den materialak aberastu egingo baitu erakusketa.
Erakusketak Intxorta 1937 Kultur Elkarteak aurrera eroandako ikerketa du oinarrian, izan ere, 2019an hasi eta 2022an amaitu zuten ikerketaren lehen fasean, 0 eta 16 urte bitarteko gerrako umeak izandako 1.500 pertsonaren izenak berreskuratu zituzten Gipuzkoan. Gero, bigarren fase batean, jakintza hori gizarteratu zuten, horretarako tailerrak eginez. Hain justu, Arrasaten egindako tailer batean harremandu ziren Monica Jato Birmingham unibertsitateko ikertzaileagaz zein bi museoko ordezkariekin.
Hala, orain, hirugarren fase bat lantzen ari dira, eurek egindako ikerketa Euskal Herriko beste herrialde eta herri batzuetara zabaltzea baitute helburu. Bizkaian hasi dira dagoeneko lanean: Bilbon eta Erandion (lehen errolda bera zuten) erbestean jaio ziren 226 haur zeudela badakite, eta horietako 64 bizirik daudela ere bai. “Gainera, une honetan, gerrako umeen 20.000 izen ditugu jasota, Gipuzkoetakoetatik aparte, baina uste dugu gehiago direla. Dauzkagun horiek guztiak, Gipuzkoako ikerketa egiterakoan jaso genituen. Beraz, 30.000 izenik gora jasotzea da gure asmoa, eta bizirik daudenei datorren urtean aitortza egitea”, azaldu du Juan Ramon Garai Intxorta taldeko kideak.
Gainera, jakinarazi du, datorren asteko tailerrera dagoeneko gerrako ume izandako sei bertaratuko direla, eta horien ondorengoak diren beste zortzi.
Nazioarteko ikerketa.
Erakusketan Birminghameko Unibertsitateak ere parte hartzen du, memoria transgenerazionala ikertzen duen ikerketa taldearen bidez. Memoria talde horrek nazioarteko artista, ikertzaile eta kolaboratzaileak biltzen ditu, eta elkarrekin egiten du lan erbesteratutako haurrez haratago doan ikerketa batean; izan ere, gerrako haurrak ez ezik, 1936ko gerrako eta diktadura frankistako biktimen memoria transmisioa ere barnebiltzen du. Hala, hasieran Erresuma Batura joan ziren haur euskaldunen kasuak aztertuz abiatu zuten ikerketa lana, horien historia gordetzen duen erakusketa egiteko asmoz. “Southamptonera ailegatu ziren haur euskaldunen historia ikertzen hasi ginen, eta gero, Intxortakoekin hartu-emanean hasi ginen beharrean, interes komunak genituelako, baita Basques Childrensekin ere”, azaldu du Jatok. Hala, tailer horiek antolatzeari ekin zioten.
Jatok azpimarratu du saio horien helburua dela exilioaren esperientzaiaren inguruan hasunartzeko eta hitz egiteko espazio bat antolatzea edo sortzea, “gaur egungo errealitatera eta errefuxiatuen bizipenekin duen loturara hurbilduz”. Saioak iraganera eta orainera begiratzea du helburu, ze saioetako narratibek zuzenean eragingo dute erakusketan: oroitzapenen erlauntza deitzen den atala osatuko dute. Atal horrek testigantza pertsonalaren eta komunitatearen arteko dinamika islatuko du, tailerretan partekatutako testigantzak eta argazkiak jasoz.
Memoria belaunaldiz belaunaldiko zaintza gisa ulertzen dute unibertsitateko ikerketa taldekoek: “Senide bat edo haren istorioa maitasunez gogoratzea —nor zen, bere bizitza zelakoa zen…— oroimeneko zein zaintzako ekintza bat dela uste dugu, biak elkar elikatzen direla. Hori odoleko loturatik harago doa, eta horregatik diogu belaunaldiz belaunaldikoa dela, praktika politikoa eta etikoa bihurtzen delako, kontzientzia historikoa sortzeko gai dena, pertsona zein kolektiboei gure historiarekiko konpromiso pertsonala hartzeko aukera emango diena”. Hala, senitartekoen oroitzapenak ondare bihurtzen direla uste du Jatok, oroimenaren transmisioan egindako zaintzaren ondorioz.
Hori dela eta, tailerrekin “oroimenaren eta historiaren arteko elkarrekintza harmonikoa” bilatu gura dute, non lekukoaren figura eta testigantzen elkartrukean oroimena eraikitzen den. “Memoria ez dugu bakarrik betebehar gisa ikusten, herritarren eskubide gisa ere bai. Hau da, transmisio ekintzak justizia-afektibo eta sinbolikoaren iturritzat hartzen ditugu”, gehitu du Jatok, horrek biktimak duintzea eta publikoki euren mina aitortzea bilatzen duelako, “luzaroan atzeratutako eskaera demokratikoari erantzunez”.
Gernikatik, eta elkarlanean.
Erakusketa hau Gernikatik egitearen garrantzia azpimarratu dute Momoitiok eta Irazabalek. Izan ere, erbesteratutako horietako asko Gernikako bonbardaketak eragindako beldurragatik joan ziren: “Bonbardaketa aurretik erbesteratu ziren batzuk baziren arren, hori arindu eta areagotu zuen bonbardaketak. Beraz, guretzako berezia da erakusketa Gernikan izateak eta bi museoen arteko elkarlanean, gainera”.
Gainera, egun beste lurralde batzuetan dauden erbesteratuen errealitatea ulertzen ere lagun dezakeela erakusketak azpimarratu du Momoitiok: “Oso baliagarria orainarekin lotura egiteko, ze zoritxarrez badaude erbesteko beste ume batzuk, bertatik joan zirenen bizipenen antzekoak bizitzen ari direnak. Egungoak koloretako argazkiak dira, baina zuri beltzeko argazkietan agertzen diren mina, beldurra… ere gordetzen dituzte. Bizipen konpartituak dira. Hori ere balioan jartzea eta hori Gernikatik egitea garrantzitsua da”.
Irazabalek esan du, gainera, erbesteak joan ziren horiengan izan zuen eragina ere jaso gura dutela erakusketaren zein saioen bitartez: “Ez dugu esan nahi barkuetan joan zirela bakarrik. Ez. Horrek eurengan zein euren identitatean nola eragin zuen ikusi gura dugu: euren hizkuntzan, euren izaeran… Eragin hori islatu gura dugu moduren batean”.
Hala, Bakearen Museoan Errusiara, Belgikara eta Ingalaterrara joandako umeen testigantzak gordeko dituzte, eta Euskal Herria Museoan Kataluniara, Amerikara edo Frantziara joandakoenak. Panelak izango dira azalpenekin, baina parte artistiko bat ere badu erakusketak. Izan ere, Judit Martinen artelanek lagunduko dituzte. Bere lana memoria transgenerazionalak eta artxiboen ikerketak istorio berrien ekoizpenean nola laguntzen duten aztertzean oinarritzen da. Hala, narratiba bisualak baliatuz, bere lan artistikoa artxibo alternatiboak sortzean datza, “historiaren periferian daudenen biografiak interpretatuz”. Erkausketan ikusiko den bere lana artxibo komunitario edo ibiltari moduko bat izango da, aldatzen doana, ze erakusketa haziz doa: pertsona gehiagok egiten dute bat eta testigantza are gehiago dira biltzen dituenak.
Hori guztia kontutan hartuta, erakusketa bi museoetan erakustearren pozik daude bi zuzendariak. “Gernikan dauden bi museoak horrelako gai batekin lotzea polita da, lotura bat dagoelako. Erakusketak lehenengoz batu gaitu, eta pozik gaude horretatik, baina ez da azkena izango”.
