"Egia aitortu eta erreparaziorako pausoak eman behar ditu Espainiak"
‘Guernica’ koadroa Gernika lekualdatzeko eskatu du Idurre Bidegurenek senatuan. Miguel Iceta Espainiako Gobernuko kultura ministroak "arrazoi teknikoak" eman zituen ezezkoa arrazoitzeko.
Irailean 40 urte bete ziren Guernica Madrilera lekualdatu zutenetik, eta apirilaren 26an 85 urte beteko dira Gernika bonbardatu zutenetik. Une egokia da Guernica herriratzearen beharra azpimarratzeko?
Bi efemeride horiez gain, Picasso hil zenetik 50 urte beteko dira datorren urtean. Gainera, Espainiako Gobernuan orain arte egon ez den gobernua dago agintean. Eurek diote Espainiar Estatuak izan duen gobernu aurrerakoiena direla, eta hori aprobetxatuta, aldarrikapen historikoa mahaigaineratzea erabaki dugu. Guernica koadroa noiz etorriko den Gernikara galdetu dugu.
Picassoren heriotzaren urteurrena dela kontutan hartuta, zerbait egiteko asmoa dute.
Artisten obrak Espainiako Estatuko museoen artean zabaltzeko aseguru antzeko bat existitzen da, eta aseguru hori beste museo batzutara zabaltzeko asmoa iragarri du Espainiako Gobernuak, tartean Guggenheim Museora. Picassoren heriotzaren urteurrena datorrela ikusita, zerbait egiteko asmoa dute. Bilboko museoa eta Picassoren heriotza aipatu zituzten, eta zerbait lantzen ari ziren jakin gura genuenez, galdera egin genuen. Izan ere, zerbait egitekotan, aldarrikapen horren atzean historikoki lanean egon diren pertsonak aintzat hartu beharko lituzkete. Gernikan sekulako lana egin dute, eta Euskal Herrian ere badaude gaia landu duten hainbat eragile.
Zergatik da garrantzitsua aldarria kaleratzea?
Ez da bakarrik koadroak duen balioagatik. Balio emozional eta material handia dauka, baina ez hori bakarrik. Uste dugu Espainiako Gobernuak Gernikan eta Euskal Herrian gertatutakoa aitortu beharko lukeela, eta koadroa lekualdatzea horren kalteordaina izango litzatekeela.
Izan ere, oraindik ez dute Gernikako bonbardaketan aitortza ofiziala aldatu.
Espainiako Gobernuak zor bi ditu gai honekin. Alde batetik, Gernikan gertatu zena aitortzea; izan ere, bertsio ofizial bakarra Francok bere garaian emandakoa da. Kolore ezberdinetako alderdiak igaro dira Espainiako Gobernutik, baina bertsioak berdina izaten jarraitzen du: gorri separatistak izan zirela Gernika bonbardatu zutenak. Beraz, gobernuari eskatzen diogu aitortzeko benetan Gernikan gertatu zena, Alemaniak bere garaian egin zuen modura. Beste alde batetik, erreparaziorako bidean pausoak eman beharko lituzte Espainiak, eta horretarako, keinu ona izango litzakete Guernica Gernikara ekartzea. Uste dugu lekualdaketa horrek zor bi ordainduko lituzkeela: gertatutakoaren aitortza zuzentzea eta erreparazioan pausoak ematea. Guernicak bere zentzu unibertsalena Gernikan dauka, gertakizuna gertatu zen leku berean.
Memoria legea lantzen ari dira kongresuan, aurrera pausorik espero duzu?
Memoria legea lantzen ari dira, bai, baina aurrerapauso gutxigaz. Ikusiko da gobernu honek noraino heldu gura duen. Espainiar Estatuak Picassoren koadroa erabili du frankismoaren amaiera eta demokraziaren hasiera nazioartean zabaltzeko. Koadroa Madrilera hurreraratzearen ekintza demokraziaren hasiera modura saldu dute: ‘Koadroa ekartzea lortu dugu, beraz demokrazia ezarri dugu Espainian’. Baina ez da horrela izan. Oraindik frankismoaren presentzia dago gure egunerokotasunean, bai erakundeetan, bai kulturan, bai gure sufrimenduan ere. Frankoren desobiratzean, Francoren aldeko aldarriak entzun ziren, baina Gobernu honek ez zuen ezer egin horien aurka. ‘Viva Franco’ aldarrikatu zuten eta ez zuten ezer egin. Frankismoagaz ez dugu amaitu, eta memoriaren alde aurrerapauso sendorik ez da eman oraindik. Gauza erraza da momentu jakin batean gertatu zena aitortzea, aitortzea 1936 eta 1937 artean egon ziren bonbardaketa guztiak, eta Gernikakoa helburu estrategiko eta taktikoa izan zela, baina ez da egin. Hori onartzea behar-beharrezkoa da Espainiaren eta Euskal Herriaren arteko benetako elkarbizitza baterako.
Koadroa euskaldunentzat “obra handi bat baino gehiago” dela esan zenuen senatuan. Zeri egiten zenion erreferentzia?
Koadroak balio material handia daukala argi dago, baina balio immateriala infinitua da; ez guretzako bakarrik. Guernicak gauza asko inspiratzen ditu: justizia, bakea… Aldarrikapen ezberdin asko biltzen ditu, faxismoaren kontrakoa tarteko. Euskal Herrian, eskualdean edo Gernikan bizi garenontzat handia da daukan balioa. Gainera, gezur batean bizi izan gara, beste gobernu batzuek onartu zutelako euren erantzukizuna, baina Espainiak ez. Sufrimendu bikoitza da gurea. Guretzako obrak duen balio emozionala azpimarratu gura izan nuen senatuan.
Zer suposatuko luke koadroa herriratzeak?
Gertatu zena onartzea eta egia aitortzea, baita kalteordain bat ordaintzea ere. Gauza batzuk ezin dira erreparatu, gertatu zena gertatu zen, eta ez dago atzera bueltarik. Baina erreparaziorako keinuak egin behar direla uste dut, eta koadroa lekuz aldatzea keinu garrantzitsua izango litzateke.
Eskaera guztien erantzuna, baina, beti da ezetza. Miguel Iceta Espainiako Gobernuko kultura ministroak “arrazoi teknikoak” eman ditu ezezkoa arrazoitzeko.
Benetan arrazoi teknikoak bakarrik izango balira arazoa, gu prest gaude arazo tekniko horietaz eurekin hitz egiteko, eta arazo tekniko horiei irtenbide teknikoak emateko. Hori bada arazoa, goazen horretaz berba egitera. Iceta ministroa nahiko irmoa eta argia izan zen bere berbaldian, Gernikak sufritu zuena adierazi zuelako. Esan zuen justua zela eskatu nuena, baina, era berean, 1999. urteko txosten teknikoak mahaigaineratu zituen. Orain dela 40 urte koadroa New Yorketik Madrilera lekualdatzea posiblea izan bazen, 40 urte geroago, Madriletik Gernikara ekartzea ere posiblea izan beharko litzateke. Izan ere, arlo guztietan aurrerapen teknologikoak nabarmenak izan dira. Ni ez naiz aditua, baina baliteke koadroa zaharberritu behar izatea lekuz aldatu aurretik, edo baliteke hegazkinean barik beste garraio batean lekualdatu behar izatea. Borondatea balego, lekualdatzea erabaki beharko litzateke lehenengo, eta egon daitezkeen oztopoei irtenbidea eman beharko litzaieke gero, betiere obrari ahalik eta kalte txikiena eraginez. Lehenengo, lekualdaketaren erabaki politikoa hartu behar da, eta gero irtenbidea.
Kaltea sortzeko arriskua beti egongo da.
Arriskua beti dago, baina arrisku hori gutxitu egin behar da. Inork ez dio kalterik egin gura koadroari. Dirua balioko du lekualdaketak, baita koadroa zaharberritzeak ere. Kultura behar den moduan zaintzea inbertsio bat izan behar da.
Erabaki politikoak daude, beraz.
Senatuan Icetak Gernikako sufrimendua onartu zuenean, eta eskaera justua zela esan zuenean, Iceta ministroa ari zen berbetan. Beste kontu bat da Espainiako Gobernuak horri buruz adierazpen konkretu bat egitea edo erabaki bat hartzea. Eta ez dute erabaki hori hartu arrazoi konkretu batengatik: Frankismoagaz amaitu zela uste dutelako. Espainiar Estatuan ez dagoela demokratizaziorako pausoak eman beharrik uste dute. Hala, nik obra lekualdatzea demokratizaziorako beste pauso bat ematea izango litzatekeela esatea ez dute onartzen.
Zer egin orduan?
Norabide horretan, gu prest gaude berba egiteko. Euskal Herrian, gainera, denok norabide horretan lan egiteko prest egon beharko ginatekeela uste dut, bai erakundeak, bai alderdi politikoak, bai elkarte eta eragileak. Elkarte asko daude aldarrikapen horren alde lan asko egin dutenak, eta nik uste dut denok egon beharko ginatekeela batera.
Bingen Zupiria Eusko Jaurlaritzako bozeramaileak, berriz, ez dela hori lantzeko garaia dio.
Harrituta geratu nintzen. Bonbardaketaren 85. urteurrena da, 40 urte pasatu dira koadroa Madrilera eraman zutenetik, eta Picassoren heriotzaren urteurrena dator. Gobernu ezberdin bat dago agintean. Orain ez bada, noiz izango da? Aspaldi onartu zuen Eusko Legebiltzarrak aldarrikapena, baita hainbat udalek eta elkarte desberdinek ere. Norabide hori izan behar da. Uste dugu une aproposa dela, eta pentsatzen dugu norabide horretan joan behar garela denok. Madrilen egin beharko diren saiakerak EH Bilduk eta EAJk egin beharko dituzte, biek.
Herri baten aldarria da.
Euskal Herrian gehiengo batek argi dauka koadroa lekualdatu behar dela. Argi dute aitortza falta dela, erreparazioa falta dela, koadroa Gernikara eraman behar dela. Hala uste du gehiengo politiko eta sozial batek. Gai hau ez da Madrilen elkarren artean eztabaidatu beharrekoa, helburua elkarrekin lortu beharrekoa eta aldarrikatu beharrekoa da. Uste dut eskutik joan behar dugula denok.
Koadroa Gernikako zein lekutan jartzeak ere eztabaida sortzen du.
Hori ere eztabaidatu daiteke. Lehenengo lortu behar dena da erabakia hartzea, eta gero ikusiko dugu zein den lekurik egokiena. Guk gure buruari ez dizkiogu mugak jarriko. Beste batzuk jartzen dizkigute. Lekualdatzearen erabakia hartzea kostatuko da, baina erabakia hartzen denetik lekualdatzea gertatzen den arte ere denbora asko igaroko da. Joango gara arazoei irtenbideak ematen. Baina lehentasuna izan behar da Espainiako Gobernuari egia aitortzeko eta erreparaziorako pausoak emateko eskatzea, bai memoriaren legea egiterakoan zein memoria kolektiboa eraikitzerakoan. Argi eduki behar dugu nondik gatozen. Gai asko landu behar dira.
Mina sentitu duen herritik transmititu behar dela mina diozu.
Picassoren koadro hori hoberen interpretatzen duen herria da hori sufritu duena. Gernikan bere zentzu guztia dauka aldarrikapenak, bai alde emozionaletik, bai alde instituzional batetik, bai memoriaren lanketaren ikuspuntutik.
