2018ko udazkenean, bere horretan dirau memoria historikoaren borrokak, eta bizi-bizi gainera. Ez da harritzekoa. Memoria historikoarekin (eraikuntza soziala beti) iraganera begiratu, zelakoak garen aztertu, baina, batez ere, izan nahi dugunaren oinarri lerroak zehazten direlako. Eta memoria historikoa, mundu osoan zehar, orokorrean, estatuek komunitateen nazio izaera sortzeko eta beraien legitimazio politikorako landu duten tresna da. Ez da, beraz, eremu neutrala. Eremu gatazkatsua da, sarritan boterearen zilegitasunarekin zerikusi handia duena. Espainiaren kasuan, eta estatu espainiarraren nazionalismoaren ikuspegitik, eremu horrek badauzka, noski, zenbait mugarri eta osagarri berezi. Horietako bat, oinarri-oinarrizkoa gaur eguneko sistema politikoarentzat, Trantsizioaren mitoa da; bere aldetik, II. Errepublikaren, 1936ko Gerra Zibilaren eta Francoren diktaduraren irakurketa moldatuarekin estuki lotuta.
Azkenaldi honetan, Espainiako krisi sozialak, politikoak eta territorialak Estatuko zimenduak eta berarekin Trantsizioaren mitoa arrakalatu dituzte. Eta Trantsizio bedeinkatu horren pitzaduraren aurrean, frankismoaren talde eta klase erreformazaleen ondorengoak asaldatzen hasi dira beren posizio pribilegiatuen legitimazioaren eraikina arriskuan dagoelako. Memoriaren borrokaren erdi-erdian gaude, bai, eta horren adibideak nonahi azaltzen zaizkigu: 36ko gerraren literatura historiko errebisionistaren adibide ugarietan; Franco eta beste militar kolpistak hobitik ateratzea dela eta monumentu zein memorial faxisten inguruko eztabaida…
Gerrako gertaeren eta sinboloen hutsaltze eta desitxuratze kasu anitzen artean, guk gure irakurketa propioa egin nahi dugun elementu bi daude: Guernica, ikonoa, eta Gernika, memoria lekua. Espainiako gertakizun historikoen zati dira, horri dagokion irakurketa historikoaren ikuspegitik. Eta neurri batean, horrela izan daiteke zilegitasun osoz, batak zein besteak mugaz eta historizismoaren diskurtso monopolistez gaindiko esanahiak dauzkatelako. Guk, ordea, beren esanahi eta balioez inoren menpeko ez den gure irakurketa propioa egiteko eskubide osoa daukagula uste dugu. Ez hori bakarrik, biei buruzko gure irakurketa indartsuagoa dela baitakigu: Guernica eta Gernika bilduta, mundu zabalerako memoria, egia, aitortza eta askatasunaren baliabideak lirateke.
Espainiako 78ko erregimenaren diskurtsoaren pean, ordea, eta bertsio onenean, bata arte maisulana da museo batean. Bestea, dramatismo gehiago edo gutxiagoz hornitua dagoen Espainiako Gerra Zibileko gertaeretako bat. Ez bada Trantsizioaren hitzarmenaren bidez bizirik eta ondo hedaturik dirauten nazionalismo frankista eta faxismo katolikoaren mutazioen defendatzaile eta jarraitzaileen mespretxua eta gutxiespena jasaten dutela.
Mespretxua, hutsaltzea eta errebisionismoa elkarrekin lotuta daude, noski, eta azkenaldi honetan, espainiar estatu krisiaren zurrunbiloan, baita espainiar abertzaletasunaren bertsio inperialistaren berragertzearekin ere. Horrela, zenbaitentzat, Picassoren abertzaletasun espainiarraren kalitateari buruzko auzi hutsala eztabaida aukera bihurtzen da…. Guernica kaka hutsa dela dioen morroia Tabarniako lehendakari bufoia da aldi berean, eta beren nazionalismo inperialista espainiar herritartasunaren aldarrikapenarekin mozorrotzen dutenak zentralizazio berria ezarri eta Memoriaren Legea indargabetzearen alde agertzen dira.
Gernikako bonbardaketari dagokionez, gogoratu dezagun aurten erasoari buruzko nazioarteko kongresua eta historialari batzorde bat eratzea galarazi egin duela PPk senatuan. Antza denez, oroimenaren aitortza gorrotoa eta beldurra eragiten dien arazo larria da zenbaitentzat. Zergatik? Trantsizioko isiltasunaren paktua apurtzen ikusten dutelako agian? Beraien interes eta posizio pribilegiatuak babesteko Primo de Rivera jeneralaren diktadura lehenengo, ondoren 1936ko gerra eragin eta Francorena bultzatu zutenek, beste interes talde berri batzuekin bat eginik, 1978az geroztik berdin agintzen dutela ezkutatu nahi dutelako beharbada? Erein duten miseria, heriotza eta atzerapenari buruz ez dutelako hausnartu nahi agian? Ez dutelako zertaz damuturik, ezta inori barkamena eskatu beharrik akaso? Edo menturaz, beraien posizio sozialaren zergatiaren azalpenik ez dela behar,eta, ondorioz, inguruko gizartearekiko erantzukizunik ezin zaiela eskatu eta zorrik ez dutela sinetsita daudelako?
Egoera honen harira, hutsaltze mezuekin batera errebisionismoak ereindakoan oinarrituta, ikusten dugu zelan zenbait hasi diren, atzera be, beraien pribilegioen gotorlekua indartzen, eta, ondorioz, memoria manipulatuz, eta egia zein aitortza iluntasunean ezkutatzeko ahaleginean. Horretan bat datoz Espainian VOX alderdikoak eta PPkoak. Espainiar Memoriaren Lege ahula ezabatzeko aldarria entzun diegu lehenengoei orain dela egun batzuk Madrilen. Eta asmo bera erakutsi zuten irailaren hasieran Pablo Casado PPko buruzagiak eta Adolfo Suarez Illanak, Espainiako presidente ohiaren semea, Trantsizioa goraipatzeko Concordia y Libertad fundazioaren presidentea izango denak. Adolfo Suarez González, bere aita, izan zen Guernica Madrilera eroatea lortu zuena. Adolfo Suarez González, 1977 eta 1979ko hauteskundeak irabazita Espainiako gobernuko presidentea izan aurretik, Movimiento Nacionaleko buru izan zen, beste karguen artean, diktaduraren zerbitzura; gero, Juan Carlos Iak Suarezko Duke eta Espainiako Handi izendatu zuen lehenengo, eta ondoren Espainiako gobernuburu 1976an. Suarezen gobernuarentzat Guernica espainiartzea balio handiko auzia zen. Sinbolikoki, eta horrela azaltzen zen orduko prentsan ere, Bigarren Errepublikaren oinordekotza eskuratzean, Trantsizioarekin lortu omen zen anaitasuna balioesteko eta Estatuaren izaera demokratikoaren labela baieztatzeko balio izan zuen.
Harrezkero, Guernica bahituta dago Reina Sofia museoan, memoria ahanzturan ezabatu, egia giltzapean gorde, aitortza lurpean hilobiratu eta askatasuna anputatu nahi dutenen esku. Museo baten altxor kutxan dago gordeta, arte maisulan baino ez izatera kondenatua. Baina Genikan, memoria lekuarekin batera, atzera be, salaketarako tresna eraginkorra izango litzateke, Gernikatik, Euskal Herritik mundura, faxismoa borrokatzeko jatorrizko izaera berreskuratuta.
Ziur gaude horri ere beldur itzela diotela. Eta hor dagoela Guernica askatu eta Gernikara ekartzeko borrokaren zentzua. Horregatik, inoiz baino gehiago: GUERNICA GERNIKARA.
Sinatzaileak Gernika Memoriaren Lekuko-ren izenean:
Jon Argintxona Badiola
Ibon Meñika Orue-Etxebarria
Maitane Azurmendi
Aito Amutio
Sabin Ibazeta
Camino Saiz
Maitane Uriarte
Xabier Onandia
Aitor Iruskieta
