"Baserritik Gernikarak lagundu digu ekoizleei herriko beste leku batzuetan presente egoten"
Sasoian sasoikoa ekoizten dute Enbeita ahizpek, bertokoari balioa emanez eta lurra zainduz. Gernika-Lumoko Merkatu eta Baserritik Gernikararen bitartez saltzen dituzte beraien elikagaiak.
Euskal Herriko baserri askotan bezala, lurrari lotutako sustraiak dituzte Begoña, Andere eta Onintza Enbeita ahizpek. Baserritik bizi ziren euren aitite eta amuma, eta horien bideagaz jarraitzeko proiektua aurrera eramatea erabaki zuten duela 13-14 urte. Sasoian sasoikoa ekoizten dute, bertokoari balioa eman eta lurra zaintzen dute, eta ekoizpen zirkuitua Gernika-Lumoko astelehenetako plazako salmentekin eta Baserritik Gernikarako sareko eskaerekin ixten dute.
“Gure aitite eta amuma baserritik bizi izan ziren; gure aita fabrikara joan zen, baina sekula ez zuen ganadua eta ortua alde batera utzi, produkzio nahiko handia izanez. Gu, berriz, unibertsitatera joan ginen, eta gure bizimodua baserritik kanpora irudikatu genuen. Urteekin, baina, bertan bizitzen gelditzeko aukera izan genuen, eta konturatu ginen gurasoak zaharrak egin ahala, pare bat aukera genituela: gure lurrak norbaiti ematea erabiltzeko, sasia hartzen uztea, edo guk gure lurrari heltzea”, gogoratu dute ahizpek, eta, hirurek aparteko lan bat duten arren, hiruren artean proiektu honi ekitea erabaki zuten. Hori bai, ganadua kenduta, horrek hiruretako bat egunero bertan egotera behartzen zuelako, eta ez zutelako hori gura. “Ondorioz, ortuarien produkzioa handitzea eta arrautzak ekoiztea erabaki genuen”.
Ideologikogi, “mundua supermerkatu handietara”, eta “elikadura merkea sortzeko jendearen eta lurraren esplotaziora” zihoala ikusita, horren kontra egitea eta lurrari heltzea ere bazuten asmo, salmenta zuzeneko proiektu bat aurrera eroateko. “Guk beste lan bat daukagunez, errespetu handiz begiratzen diegu horretara bakarrik dedikatzen direnei, eta gure asmoa bada beste batzuen proiektuak, ideiak irakurtzea, entzutea eta babestea. Eta, guk ere gure neurrian horiek bultzatzea. Gu oraindik ez gara ausartu ekoizpenetik bakarrik bizitzera, proiektua beste era batera hasi zelako, baina gure ekonomiaren gero eta zati handiagoa dago baserri horretan. Ikusten dugu egunero gure baserriaren inguruan zenbat ortuari ekoizten ditugun eta, ohartzen gara gero eta hurbilago ikusten dugula garai baten izan zena: gure aitite eta amumak bizimodua hortik ateratzen zuten garaia. Horrek ere poz handia ematen du”.
Proiektua apurka-apurka haziz joan da, 2013an hasi baitziren Gernika-Lumoko plazara joaten: “Abiatu ginenean oraindik ganadua geneukan baserrian, eta 2020an hori kendu egin genuen. Beraz, etapa desberdinak egon dira urte hauetan; gero eta ortuari gehiago jartzen joan gara, salmentaren arabera eta ikasten joan garenaren arabera. 2020an behiak kendu genituenean arrautzen produkzioa handiagoagaz ere hasi ginen”.
Hala, sasoian sasoiko produktuak dituzte. Negutegia dute, baina ez dute berogailurik, ez hidroponikorik, “ez horrelakorik”. Euren lurrak sasoian sasoikoa ematen du, eta, ondorioz, neguan izaten dute aza, brokolia, azalorea, romaneskoa, porruak, azelgak, espinakak, txikoria… Udan, aldiz, tomatea, piperra, berenjena, kalabazina, kalabaza, bainak… denetarik izaten dute, eta udazkenean, indabak, piper txorizeroak… “Guk etxean jaso dugu piper txorizeroak egiteko tradizioa, eta udazkenean piper txorizero asko izaten ditugu, gehienak etxerako kontsumorako. Baina, astelehenean, adibidez, plazara eroango ditugu piper txorizeroak, indabak, brokolia, azalorea, porrua, txikoria, eskarola, letxugak…”, esan dute ahizpek.
Plazan izaten dira, eta hori sasoian sasoiko erakusleiho “ederra” dela diote. “Sasoian sasoikoa erosi gura baduzu eta janari onaren militante izan nahi baduzu, Gernikako plazatik pasatzea baino ez dago. Ze bertan dauden baserritarren erakusmahaiak ikusita, garaian garaiko produktuen eskema erreala egin daiteke”, esan dute. Bertan saltzen dituzte euren produktuak, eta hainbeste urte eta gero, astelehenetan plazara joan ezin duten konfiantzazkoei Gernikako puntu batzuetan uzten diete jeneroa, ulertzen dutelako badagoela jende bat astelehenetan lanera joaten dena. “Hala ere, —eta badakigu astelehenea egun txarra dela Gernikako plazara joateko— astelehen goizetan udalerriko supermerkatuak jendez gainezka egoten dira. Jende hori astelehen goizetan plazara etorriko balitz, pentsatu zenbat jende egongo litzatekeen gure jeneroa erosteko prest”, hausnartu dute. “Jendeak dio lurrak ez duela ematen, ez dagoela produkziorik, baina ez gaude ados. Lurrak ematen du ekonomikoki eta produktiboki. Kontua da merkatu ekologikatik eskapatu behar dugula, ze azkenean, denok ohitu gara urtarrilean bainak eta abenduan tomateak erostera, eta pentsatzen dugu hori dela normalena. Baina ez dago horretarako aukerarik sekulako aztarna ekologikorik barik eta lurra esplotatu barik”, gehitu dute. Hala, eurak “gogoz, ilusioz eta militantziaz” joaten dira palzara, eta bertan daudenek “kontzientzia hori” dutela uste dute, “egiten dutenak asko daukalako militantziatik”.
Hala ere, aldarrikapenak ere badituzte, plazaren gainbehera “nabarmena” dela uste dutelako. Eta ez bakarrik duela 20 urtekoagaz alderatuta, epe laburrera begiratuta ere bai. “2020tik hona, neguan plazak pena ematen du. Ez dago ekoizlerik. Ez dago jenderik. Esango nuke udalaren aldetik utzikeria ikusten dudala. Ze, esaterako, plaza muntatzen dute orain dela 20 urte modura. Postu denak jartzen dituzte. Eta, orain dela 20 urte etortzen zen jendea hilda dago egun, eta beste batzuk ez dira etortzen2. Uste dute beste era batera antolatu eta beste zerbait egin behar dela. “Mimatu” egin behar zailea bertara doazenei. “Ze mahai gaineetan euli kakak izan ditugu, gorakoak… Astelehenero. Guk jatekoa saltzeko osasun aldetik sekulako baldintzak bete behar ditugu, ezin dugu jateko prozezaturik saldu…. Baina gero astelehenean postua jartzera goaz eta uso zikinek kakaz betetzen dituzte mahaiak. Uste dut adar jotze bat dela”. salatu dute ahizpek. Gehitu dute, baserritarrak imajinatzerakoan “txapelagaz, zapiekin imaginatzen” dituela jendeak, baina gaur egun baserrian lan egiten duen jendea “jende modernoa” dela: “Ez gara bizi kobazuloetan, eta merezi dugu errespetu bat. Inertziaz funtzionatzen du Gernikako plazak, eta beti esaten dugu inertziaz funtzionatzeari utziko diola. Egun batean inor ez da joango postua muntatzera eta listo”.
Laguntzak beharrezkoak direla nabarmentzeaz gain, baserritarrak zaindu ere egin behar direla diote, eta, hori, Baserritik Gernikararen bitartez lortu dela uste dute. “Dabid Zelaiak guri eman digun mimoa eta errespetua infinitoa izan da. Baserritik Gernikara bezalako proiektu bat oso ondo dago, eta herrian horrelako jendea egoteak, gauzak egiteko prest dagoena, ez dauka preziorik. Baina guk uste dugu instituzio publikoek babestu behar dutela bertoko ekoizpena. Eta Gernikako Udalak ez dakigu oso argi daukan plazaren garrantzia zein den”.
Ekonomikoki merkea izan daiteke produktua, baina ekologikoki eta gizalegez ez da bat ere merkea.
Baserritik Gernikara sarea sortu eta urtebetera gehitu ziren enbeitatarrak, pandemia aprobetxatu baitzuten negutegi bat gehiago egiteko eta euren produkzioa handitzeko. “Hasieratik hartu gaituzte oso ondo, eta uste dugu garrantzitsua dela sentitzea komunitate bat dagoela, bakardadea oso gogorra baita. Uste dugu komunitatea sortzeak indarra ematen duela eta ikusgarritasun aldetik ere Baserritik Gernikarak asko lagundu digula ekoizleei herriko beste leku batzuetan presente egoten”, nabarmendu dute.
“Jendeak pentsatzen duenaren kontra”, sarean daudenak ez dira elkarrekiko konpetentzia: “Gure konpetentzia supermerkatu handiak eta janari merkea dira, janari merkea ez delako existitzen. Guk merke erosten dugun janari hori produzitzeko jendea esplotatu behar da edo lurra esplotatu behar da. Ekonomikoki merkea izan daiteke produktua, baina ekologikoki eta gizalegez ez da bat ere merkea. Eta sare honetan, elkarren osagarri gara: batek ez daukana beste batek izan dezake momentu konkretu batean, elkarri lagun geniezaioke, eta arazoren bat daukagunean beste edonork erantzun dezake gure partez. Sarea oso garrantzitsua da, badakizulako, zuk produkzioa aurrera eroateko arazoren bat izan arren, proiektuak jarraituko duela, eta itzultzerakoan sare bat topatuko duzula, ez zarela zerotik hasi beharko”.
Hala ere, euren arteko sarea “gehiago josi” beharko luketela uste dute: “Baserritik Gernikara moduko proiektuetan gero eta ekoizle gehiago elkartu behar gara, edo behintzat jendeari jeneroa eskaintzeko presentzia handiagoa izatea lortu behar dugu. Eta, uste dugu, utopia batean, garapen ideala izango zela Baserritik Gernikara moduko ekimen batetik Gernikako plazan ere sortzea, ekoizleen arteko sare bat. Garapen polita izango litzateke Baserritik Gernikaran lortu dugun sare hori azokara ere zabaltzea eta beste mota bateko ekimenak ere egin ahal izatea. Horregatik, lortutako guztiagatik, eskerrak eman gura dizkiogu Dabidi. Eskerrik asko infinito. Beti zeukan ikuspegi positiboa, aurrera egiteko gogoa, alternatibak bilatzekoa. Beti zegoen danetarako prest”.
