'Gernikak. Begiradak' erakusketa, "gerren zentzugabekeriaz" hausnarketa kolektiboa egiteko
Barikutik hilaren 30era bitartean beteko du erakusketak Astra, eta tarte horretan, gerren "zentzugabekeriari" buruzko gogoeta kritikoa bilatuko dute bestelako hitzaldietan ere bai.
“Gorroto ditut gizon, emakume eta haur errugabeak hilez beren eginbeharra betetzen ari zirela pentsatzen zuten soldaduak. Gorroto ditut aginduak ematen zituzten generalak. Gorroto ditut gertakariak ukatu edo justifikatu nahian zebiltzan aho txikiko propagandistak. Baina, batez ere, gorroto diot gerrari, hau guztia eragin duen instituzioari”. Noel Monks Daily Express komunikabideko kazetari izanaren berbak dira horiek, Gernikako bonbardaketan presente egon eta gero bere kroniketako batean idatzitakoak. Txema Ramirez de la Piscina kazetariak gogoratu ditu, izan ere, “gogoeta indartsu” horrek bat egiten du berak eta Xanti Arrieta eskultureak barikutik (urriak 3) aurrera Astran ikusgai jarriko duten Gernikak. Begiradak erakusketagaz.
Barikuan zabalduko dute atsekabetik eta ezinegonetik sortutako begirada kolektiboa gordetzen duen bilduma Astran, 19:00etan. Baina, erakusketatik haratago joango dira, Gernikak pluralean ulertzen dituztelako, hamarnaka, ehunka Gernika daudelako. Hala, gerrez eta horien ondorioez hausnartzeko, erakusketaz gain, urrirako hitzaldiak prestatu dituzte, eta Josu Chueca, Sabino Cuadra eta Josu Ibargutxi izango dira protagonistak. “Chueca gerrako umeen inguruan hitz egiteko gerturatuko da, Ibargutxi frankismoko biktima modura eta kereilen inguruan hitz egiteko, eta Sabino Cuadra bere liburuaz berbetako”, azaldu du Ramirez de la Piscinak.
“Bizi garen garai hauetan, nahasmendua eta ziurgabetasuna dira nagusi. Eguneroko albisteak ikustea besterik ez dago horretaz ohartzeko. Gazako gerra dela eta nahasmendua sortu da, ikusten baititugu orain arte genozidak izan diren pertsonak bakegile modura agertzen. Orain arte genozidioa salatu behar zen, eta orain badirudi posiblea dela genozidekin hitz egitea eta horiek bakegile bezala agertzea”, hausnartu du Ramirez de la Piscinak.
Baina, azpimarratu du, oro har, munduan gertatzen diren gertakari askoren inguruan nagusitzen dela ziurgabetasuna, eta egoera horren aurrean gelditzeko eta gogoetzeko asmoa agertu du: “Bi ezaugarri horiek —nahasmendua eta ziurgabetasuna— oso zabalduta dauden honetan, nahi dugu geldiune bat egin eta gogoeta kolektiboa plazaratu. Horregatik da erakusketa Gernikak. Begiradak, pluralean. Ze gure ikuspuntutik, Gernika asko egon dira historian, eta segitzen dute egoten. Guk horiek agerian jarri nahi ditugu, non eta Gernikan”.
Hain zuzen ere, Ibon Meñika Gernika Memoriaren Lekuko plataformako kideak azaldu du eurek ere ez dutela Gernika kontzeptua udalerri bakarrera lotzen, ez eta gertaera zehatz batzuetara: “Gernika kontzeptua unibertsala da, eta horrek ahalbidetzen digu gure begirada zabaltzera, hau da, atzo, gaur eta biharko gure jardunaz hausnartzera. Kontzeptuak laguntzen digu nondik gatozen eta nora goazen horri buruzko lanketa egitera”.
Gerren “zentzugabekeriaz gogoeta kritikoa” egiteko beharra ikusten dute, eta hori bilatu gura dute erakusketagaz zein hitzaldiekin. Hala, artearen bitartez ere gogoeta hori egiteko Pablo Picassoren Guernica obra unibertsala zatikatu du Arrieta eskultoreak, berrinterpretatu eta oraingo testuinguruan kokatuz, orduko lekukotasunak berreskuratuz eta egun euskal kulturan erreferentziak diren pertsonen begiradak jasoz. “Ukraniako gerra hasi zenean, Xanti harremanetan jarri zen nirekin, eta barruan zeukan ezinegona erakusketa batean islatu nahi zuela esan zidan. Gainera, berak garbi zeukan Guernica obra zatikatu behar zuela horretarako. Hala, euskal kulturaren baitan erreferente diren pertsonekin harremanetan jartzeko eskatu zidan, horiek ere euren gogoetak plazaratu ditzaten”, gogoratu du kazetariak. Hala Nerea Ibarzabal, Onintza Enbeita eta Amets Arzallus bertsolariek parte hartu dute, baita Eñaut Elorrieta abeslariak, Kirmen Uribe eta Castillo Suarez idazleek, Patxi Ibarzabal hezitzaileak, Maite Aristegi nekazariak eta Martxelo Otamendi kazetariak ere, Ramirez de la Piscinaz gain.
Azken horrek azpimarratu du erakusketa hau auzolanean eraiki dutela, borondatezko lanetik jaio dela, diru laguntzarik jaso barik. “Gernika Memoriaren Lekuko plataformari eskertu nahi diogu emandako babesa, laguntza, baina baita erakusketa hau posible egiten lagundu duten pertsonei ere. Azken batean, auzolanaren eta borondatezko lanaren emaitza da erakusketa”, dio kazetariak.
Izan ere, Arrietak teknika eta material desberdinekin —eskultura, pintura, argazkigintza, zeramika, esmaltea, zura…— sortutako “bere lanik intimoenak” kolaboratzaile horien gogoeta txikiekin uztartu dituzte, eta hori da Astran ikusi ahalko dena. “Esango nuke hau dela Xantiren lanik intimoena. Ibilbide luzea du, baina ez da eskultore profesionala, beti ibili da artisau modura obrak egiten. Ondorioz, hau da berak sentitu duen obrarik sakonena eta sentituena”, azaldu du kazetariak. Oihalean egindako lanak dira, eta toki desberdinetakoak argazkiak ere txertatzen ditu horietan, bonbardaketa desberdinetako fotogramak.
Gernikan gertatutakoa Guernica koadroak unibertsalizatu zuen, eta begiraden zabalpenean arteak beti izan duela “zeregin garrantzitsua” nabarmendu du Meñikak. “Arteak beti izan du zeregin garrantzitsu bat ikuskeren zabalpenean, pentsamendu kritikoa sustatzean, intrepretatzerakoan, baita gogoeta kolektiboa bultzatzerakoan ere. Hala, guretzako, artea, memoria eta Gernika elkartzeak zentzu guztia dauka, eta horrelako hausnarketa bat hain unibertsala izan den tragediaren kokalekutik bultzatzea ere bai. Artearen bitartez gogoeta kolektiboa sustatzea, eta memoriaren ikuspegitik begirada zabaltzea bilatuko dugu”, gehitu du Gernika Memoriaren Lekuko plataformako kideak.
Non, eta Astran.
Erakusketak Astra beteko du urriaren 30era bitartean. “Guretzako plazerra da, ze gogoeta kolektiborako espazioa izango da Astra, gaur egungo Gernikak Gernikako herritik ikusteko balioko duena”, dio Meñikak. Gernika “inoiz baino garaikideagoa” da kontzeptu modura, eta hori Gazan ikusten dela dio. “Artea arma potente da eta segitzen du izaten. Beraz, horren inguruko erpin, begirada eta ikuskerak, diziplina ezberdinetatik elikatzen jarraitzea guretzakob etebeharra da eta hori egiten ahalegintzen gara”.
Bilduma bertan aurkeztea, sinbolikoki “berezia” dela aitortu du Ramirez de la Piscinak. “Guretzat hau ez da beste erakusketa bat. Gu otsailean hasi ginen, Bergaran egin genuen erakusketagaz, eta gero Gasteizen egon ginen, Izaskun Arrue Kulturgunean, eta ostean, Altsasun. Orain, nora eta Astrara gatoz. Armatoki izatetik, sormen faktoria bihurtu den espazioan. Trantsizio horrek oso ongi islatzen du guk erakusketari eman nahi diogun balio erantsia. Gerren zentzugabekerien aurrean, gogoeta kritikoa eta sormena behar dira gorrotoari zein gerren zentzugabekeriari aurre egiteko”, onartu du kazetariak.
Izan ere, Gernikatik, bestelako Gerniken errealitateak kaleratuko dituzte, tartean malagarrek 1937ko otsailean bizi izan zutena: “Gernikako bonbardaketaren aurretik, 1937ko otsailean, La desbandá deitzen den sarraskia gertatu zen Malagan. Malaga errepublikanoaren aldean zegoen, eta otsailaren hasieran, egun batetik bestera, tropa frankistek iragarri zuten hiria hartuko zutela. Orduan, otsailarn 7tik 1oera, ihesaldi masibo bat eman zen, zeinetan 100.000 eta 150.000 pertsona artean ihesean joan ziren Almeriarantz, kostaldeko errepidetik 207 kilometro eginda. Gehienak adinekoak, emakumeak eta umeak ziren. Eta, bide horretan zihoazela, airetik, itsasotik eta lurretik erasotu zieten tropa frankistek, 3.000 ta 5.000 pertsona artean hilez”.
Horien oroimena “oso ahaztuta” egon da duela 25-30 urtera arte, kazetariaren arabera. Inork gutxik aipatu du gertakari “lazgarri” hori, eta ekitaldi publikorik ere ez da egin duela gutxira arte. “Gorpuek han lurperatuta jarraitzen dute. Beraz, Gernika asko daude, eta horiek gogoratzeko bide izan nahi dugu, horretarako aukera izan nahi du erakusketa honekin. Gogoratu nahi dugu hainbat eta hainbat Gernika egon direla munduan”, gehitu du.
Hori eta horrelako gertakariak jaso ditu Ramirez de la Piscinak Izuaren erraiak liburuan. “Erakusketan, obra bakoitzaren inguruan testuak agertzen dira, gogoetak. Baina, liburuan biztanleria zibilaren aurkako bonbardaketak ageri dira. Ez dezagun pentsa Gernika bakarra izan dela munduan. Biztanleria zibilaren aurkako bonbardaketak askoz lehenago hasi ziren. Horiek zerrendatu ditugu, eta aipatu dugu, besteren artean, Txinan X. eta XIII. mendeen artean, kometa su eragileak ere erabili zirela populazio zibilaren kontra. Zerrenda luze eta deserosoa da ageri dena”, aipatu du kazetariak.
Hain zuzen ere, erakusketa ere ez da atseden gunea, ezta begiratoki ederra ere. Islatuko duen errealitatea ez da gustukoa izango. Bertaratzen dena deseroso sentituko da, eta hori gura dute, ez baita begiratoki ederra. “Deseroso egoteko gunea da. Entzuten duzun garrasi gordinak bihotza urratzen dizu, baina ez dakizu zer egin, zer esan, nola jardun. Orrialdea pasa? Munduari bizkarra eman?”. Gogoeta horretatik egindako erakusketa eta hitzaldiekin gogoera plazaratuko dute Astran.
EGITARAUA.
Urriak 3, barikua.
19:00. Gernikak. Begiradak erakusketaren inaugurazioa ekitaldia, Astran, Xanti Arrieta sortzailearekin eta Txema Ramirez de la Piscina koordinatzailearekin.
Gero. Ibilbide literario eta musikatua Onintza Enbeitagaz, Maite Aristegigaz eta Arrano Kantariakekin.
Urriak 10, barikua.
19:00. Josu Chueca EHUko irakasle eta 36ko gerrari buruzko ikertzaileagaz, Euskal Haurrak guda zibilean hitzaldia, Astran.
Urriak 24, barikua.
19:00. Frankismoaren krimenen aurkako kereilak Euskal Herrian, espainiar estatuan eta Argentinan hitzaldia, Josu Ibargutxi Frankismoaren krimenen kontrako kereilen plataformako bozeramaileagaz, Astran.
Urriak 30, eguena.
19:00. Sabino Cuadraren Los victimarios liburuaren aurkezpena, Astran.
