"Euskal Herriaren eta Alemaniaren arteko zubia egitea izango da Bermeoko kontzertuaren ardatza"
Mikel Ansola Garitagoitia organo-jotzaile markina-xemeindarrak kontzertua eskainiko du domekan [abuztuak 10], Bermeon Urdaibaiko Organoak musika zikloaren barruan. Berarekin izango da Aritz Labrador txistularia ere, eta bi instrumentuak uztartuta, "programa berezia" eskainiko dute Andra Mari elizan.
Argazkia: Mikel Ansola Bere pasioa musika emanaldi batean aurkitu zuen Mikel Ansola Garitagoitia (Markina-Xemein, 2000) organo-jotzaileak. Alemanian ikasketak gauzatu eta etxera itzuli denetik Euskalduna Jauregiak hartuko duen Organo kontzertuak zikloaren koordinazioaren ere buru-belarri sartuta badago ere, bere kontzertuak eskaintzen jarraitzen du, tartean, domekan [abuztuak 10] Bermeoko Andra Mari elizan eskainiko duena. Emanaldia Urdaibaiko Organoa zikloaren barruan kokatuko da, eta aurreratu duenez, Aritz Labrador txistulariagaz batera osatu duen programan gehien bat “euskal konpositorren obrak” joko dituzte. Kontzertuak “denetarik” izango duela eta, bertaratzeko deia egin die herritarrei.
Nola ezagutu zenuen organoa?
Kontzertu baten testuinguruan izan zen, Markina-Xemeinek 2011z geroztik egiten Xemeingo Gauan. Dantza taldea, banda eta abar egon ziren, eta organoaren tarte bat egon zen. Musika ekitaldian ‘instrumentu horrek merezi du’ edo ‘zergatik ez gara hurbilduko instrumentu horretara’ pentsatu nuen. Esango nuke lehenengo hurbilketa kontzertu formatutik datorrela. Egia da, elizkizun batzuetara gerturatuz gero Martin Alberdi izeneko organo jotzaile bat egoten zela; Markina-Xemeinen organoa beti egon da martxan, eta hori, zoritxarrez, gaur egun ez da herri guztietan pasatzen. Beti egon dira instrumentua entzun eta ezagutzeko ateak zabalik.
Segituan erabaki zenuen jotzen ikasi nahi zenuela.
Bai, beste edozein instrumentugaz moduan, berdin-berdin. Arraroagoa ematen du, baina keba! Ume bat lehengusuaren biolin kontzertua ikusten doa, eta hor entzuten du lehenengoz, eta ‘zergatik ez?’ pentsatuko du. Ba berdin-berdin, egoera nahiko antzekoa da, edo horrela ikusten dut nik behintzat. Egia da musika eskoletan, Euskal Herri mailan nik dakitela Bergarako eta Azpeitiko musika eskolek eskaintzen dutela organoa jotzen ikasteko aukera, eta gero hiriburuetako kontserbatorioek ere. Bestela, ez da herrietan ere ikasteko aukera hori egoten.
“Herri bakoitzean aurkitzen dugun instrumentuak bere ezaugarriak ditu eta denak dira ezberdinak”
Zerk egiten du organoa berezi?
Aukera asko eskaintzen dituen instrumentua da, hau da, soinu leunetatik soinu indartsuenetara arte. Erregistro guztiak ateratzen direnean organoak bolumen handia hartzen du, baina oso soinu xamurrak ere baditu. Beste puntu erakargarri bat instrumentu bakoitza ezberdina izatea da; adibidez Markina organoa edo Bermeoko organoa. Herri bakoitzean aurkitzen dugun instrumentuak bere ezaugarriak ditu eta denak dira ezberdinak. Niretzat hori oso erakargarria da ze, azkenean tronpeta edo biolina jotzean zu zure instrumentuagaz zoaz, baina organoa, kotxe lasterketetan ibili eta egun bakoitzean kotxe ezberdin bat gidatzea bezalakoa da, kirola adibide onena ez bada ere. Instrumentu horretara moldatu behar zara eta prestakuntza eskatzen du, adibidez, orain Bermeoko kontzertuagaz, pare bat egun arinago joan behar naiz. Kasu honetan denboraz ibili naiz eta aurreko astean joan nintzen instrumentua ezagutzera.
Zertan ezberdintzen dira organoak? Zein duzu gustukoen?
Organoak ezberdinak dira bai diren garaiaren arabera, bai estilistikoki, bai daude herrialdearen arabera, bai tamainaren arabera. Parametro askok egiten dituzte euren artean ezberdinak instrumentuak. Kuttunena esatea nahiko zaila da, pila bat instrumentu ezagutu ditugu azken urteetan eta galera oso zaila da erantzuteko.
Erabiliko duzun instrumentua ez ezagutzeak urduritasun puntu bat ematen al du?
Bai, badauka urduritasun puntu bat. Batzuetan zoaz eta instrumentua ikusten duzu, polita da eta nahi duzun guztia ematen dizu, ondo zainduta egon delako. Beste batzuetan, leku batera zoaz eta urteetan zehar ondo zaindu ez den organoa aurkitzen duzu, horrelakoak ere gertatzen dira. Baina beno, hori ere polita da. Gainera, instrumentu bakoitza estilo ezberdinekoa da; Euskal Herrian, adibidez, erromantizismo garaiko, XIX. mende erditik aurrera eta XX. mende hasiera arteko instrumentu asko ditugu. Barroko garaiko instrumentu batera joango bagina, adibidez Espainian, horrek bere errepertorioa izango zuen; Alemaniara bagoaz, barroko garaiko instrumentuak izango ditugu baina estilo alemaniarrez, eta horrek musika edo programa ere baldintzatzen du. Ez gara organo barroko alemaniar batera Frantziako XX. mendeko musika jotzen joango, ezinezkoa da.
Egunerokotasunean non praktikatzen duzu?
Lau urtez Stuttgarten (Alemania) egon naiz eta bertan unibertsitatearen barruan 11 organo genituen, oso testuinguru berezia zen. 50 organo-ikasle geunden eta denok ikasten genuen unibertsitatean bertan, baina hangoa egoera berezia da. Hemen elizetan praktikatu behar da; ni orain Markina-Xemeinen nago berriro eta hori, giltza hartuta elizan praktikatzen dut. Joan, sartu, ikasi beharrekoa ikasi eta kalera.
Nolakoa da organoaren, musika klasikoaren egoera Euskal Herrian?
Uste dut musika klasikora hurbiltzea falta dela. Hurbiltasun hori ez da ematen eta orokorki, esango nuke ezezagutza puntu bat ere badagoela; hau da, ez gara asko hurbildu musika horretara, ez dugu ezagutzen, eta, gainera, ez diote aukerarik ere ematen.
“Organorako idazten jarraitzen da eta baita organo berriak egiten ere”.
Entzule formalagaz lotzen al da?
Bai, izan daiteke. Orkestra bat adibidez, Bilboko Orkestra Sinfonikoa urtean zehar entzuteko orokorrean Euskalduna jauregira joan behar da. Jendeak adibidez agian musika formalagaz lotu eta garestia dela pentsatzen du, benetan horrela den jakin barik. Euskadiko Orkestra Sinfonikoa ikusteko gazteentzako 25 euro inguruan dabil, ezta oso garestia. Ikusi pop kontzertu bateko sarrerak jendeak zenbat ordaintzen dituen. Ez diogu aukera handirik ematen. Baina beno, pixkanaka egiten dira gazteentzako sarrerak, programak… Abaok adibidez Abao txiki egiten du umeentzako. Badaude proiektu batzuk hurbiltze hori bultzatzeko. Alemanian, operarako sarrerak ikasleok 10 euro ordaintzen genituen, eta lehen lerroan sarreraren bat libre geldituz gero bertara eramaten zintuzten.
Gaur egun organorako konposatzen da?
Bai, organorako idazten jarraitzen da, eta organo berriak egiten jarraitzen da. Ekainean Fuente Alamo (Murtzia) hirian egon naiz, eta 2023an egindako instrumentua jo nuen. Instrumentuak egiten jarraitzen da eta organorako idazten da. Egia da ondare historikoaren aldetik instrumentu historikoak dutela garrantzia, baina musika egiten jarraitzen da.
Euskal Herriak ondare handia du?
Euskal Herrian organo ondarea oso aberatsa da, batez ere erromantizismo garaiko frantsesa, musika frantsesa jotzeko. Batez ere, XIX. mende erdiko organo egile bat dago, Aristide Cavaille-Coll izenekoa, oso ospatsua izan zena. Notre Dameko organoa berak egin zuen eta hemen, Euskal Herrian, organo egile horrek egindako pila bat instrumentu ditugu, eta atzerriko jende asko etortzen da horiek jotzera: estatu batuarrak, frantziarrak, korearrak, alemaniarrak, australiarrak… Batez ere frantziar daude, eta guri, zorionez, bere instrumentu asko heldu zaizkigu, esaterako, Donostiako Santa Marian, Azkoitiko organoa, Loiolan… Gainera, egoera originalean daude, mende bat igaro arren, ez dute aldaketarik jaso eta jendea horiek ezagutzera etortzen da.
Zergatik da garrantzitsua organoak zaharberritzea?
Elizan egon arren, gure musika ondarea da, eta guk jaso dugun moduan zaindu egin behar dugu. Lan asko da, ezezagutza puntua dagoelako, baina kontutan izan behar dugu, musika instrumentua izateaz gain, gure ondarea ere badela. Askok esango dute ez dutela ulertzen edota instrumentu hori elizan dagoela… bakoitzak bere iritzia du eta denak dira onargarriak, baina onartu egin behar dugu gure ondarea dela eta guk zaintzen ez badugu inor ez dela zaintzera etorriko.
“Euskal Herrian organo ondarea oso aberatsa da, batez ere erromantizismo garaiko frantsesa”
Musika Haizea proiektuaren bultzatzailea ere bazara.
Maddi Txurrukagaz batera antolatu dugu biok, udalaren babesagaz. Aurten seigarren urtez egingo dugu, eta herrira mota guztietako kontzertuak ekartzeko asmoz sortu zen, hau da, ez bakarrik jazza, kontzertu koralak edo kuartetoak. Urteak pasatu ahala musika formatu ezberdinak ekartzea da asmoa. Urtero organo kontzertu bat egiten ahalegintzen gara, eta gero besteak musika estilo, talde ezberdinak. Erantzuna oso ona izan da azken bost urteetan eta aurten seigarrena egingo dugu, irailean aurkeztuko duguna. Hiru kontzertu izango dira, baina iraileko aurkezpenera itxaron beharko da, baina oso pozik. Gainera herriko leku ezberdinetan egiten ahalegintzen gara.
Domekan Bermeon lagun izango duzun Aritz Labrador txistulariak Musika Haizean parte hartu zuen. Organoa eta txistua batuko dituzue.
Bai, 2019an egin genuen lehenengo aldia eta orduan egin genuen lehenengo kontzertua batera. Musika dezente dago idatzita, eta gaur egun oraindik konpositore bat baino gehiago dago azken urteetan organo eta txisturako idatzi duena. Konpositore bat, adibidez Frantzian bizi da, ez da euskalduna. Guk domekan Bermeon joko ditugun obrak gehien bat euskal konpositoreenak izango dira, organo eta txisturako. Kontzerturako ideia musika bi iturritik hartzea da: organo eta txisturako euskal musika eta organoan bakarrik joko dudana Bach izango da, hau da, musika alemaniarra. Euskal Herriaren eta Alemaniaren arteko zubia egitea izango da kontzertuaren ardatza.
Nola aukeratzen duzu kontzertu batean zer joko duzun?
Kontutan hartu behar da organoa ze estetikakoa, garaikoa, ze herrialdetan dagoen, ze tamaina duen… hori izango da kontutan hartu beharreko lehen puntua programa egitean. Gero, horrek ze errepertorio aukera ematen duen ikustera sartuko ginateke. Bermeoko Andra Mari elizaren kasuan organoak aukera asko ematen ditu; Lope Alberdik 1916an egindako instrumentua da, eta txistuagaz batera, esandako zubia egitea da asmoa.
“Urdaibaiko Organoak zikloan organo kontzertuak egiten dira eta publikoaren aldetik erantzuna zoragarria izaten da”
Nolako organoa da?
Oso polita da. Lope Alberdik Urdaibain pila bat instrumentu egin zituen organo-egilea izan zen, eta Andra Mari elizako organoa da horietako bat.
Ze garrantzia du Urdaibaiko Organoak musika zikloa bezalako ekimenak egiteak?
Urdaibaiko Organoak zikloan organo kontzertuak egiten dira eta publikoaren aldetik erantzuna zoragarria izaten da, pila bat jende etortzen da kontzertuetara eta elizak bete beteta egoten dira. Gainera, kontzertuak antolatzeaz gain, zikloa antolatzen denetik instrumentuak zaharberritzeari ere indar asko eman zaio eta instrumentu asko berreskuratu dira. Benantzi Bilbao da antolatzailea eta izugarrizko lana egin du azken urteetan. Esango nuke organoa kontzertuaren ardatz bihurtzeaz gain, ondare horren aldeko adierazpena egiten dela; elizetako organoak zaharberritzen daude, mugimendu hori ere sustatu du eta hori ez da leku askotan ematen.
Bermeoko kontzertuz haratago, zeintzuk dira zure hurrengo proiektuak?
Uztailean Euskalduna Jauregiko organo kontzertuak aurkeztu genituen, hiru kontzertu izango dira eta horretan musika koordinatzaile lanetan ibili pixka bat. Bizkaiko organo handiena Euskaldunan dago, hau da, ez da organo erlijioso bat, organo zibila da. Hiru kontzertu egingo dira eta horren koordinazioan aritu gara buru-belarri. Datak ipinita daude, eta kontzertuak urriaren 5ean, azaroaren 2an eta abenduaren 7an. Nik, nire hurrengo kontzertua urrian emango dut, Leongo katedralean.
Zer esango zenieke bermeotarrei domekan kontzertura bertaratzeko?
Denak gonbidatuta daudela eta konbinazio berezia izango dela. Batetik, txistua instrumentu oso herrikoia da, hurbilekoa eta bestetik, organoa. Denetarik egongo da, bai fandangoak, bai zortzikoak eta organoa bakarka ere. Animatzeko esango nieke, nik uste dut programa oso polita dela, organoaren kolore ezberdinak eta bi instrumentuena arteko elkarlana ondo erakusten dituena.
