"Zientziak badu prestigioa, baina datuek diote lan baldintzak ez direla onak"
Libe Lopez Arandia arteagarra zientziaren dibulgazioa eta gizarteratzea oinarri duen Asteroideiak proiektuaren partaideetako bat da.
Nondik datorkizu fisikarekiko zaletasuna?
Unibertsitatean hasi nintzenean deitu zidan arreta. Fisikak ez nau umetatik erakarri izan; ez da betidanik argi eduki izan dudan zer edo zer. Ikasi nezakeen fisika, biologia edota filologia. Mundu zabala, anitza eta ezezaguna denez, mugarik ez izate hark erakarri ninduen. EHUn ikasi nuen lehenik, Leioan, eta jarraian fotonikako masterra egin nuen, Bartzelonan. Ostean, Donostian edota Grenoblen behar egin izan dut.
Zalantzati agertu zinen, baina ez zientzien artean hautatzerakoan, oro har zer ikasi erabakitzerakoan baino.
Bai. Uste dut gauzekiko kuriositate handiko norbait naizela. Adibidez, gogoan dut ez nuela batera gustuko batxilergoan ikasgaiak aukeratu behar izatea: alde humanistikotik joz gero, ezin zen zientzien munduan larregi sakondu, eta alderantziz. Bideratze mota hori ez zait sekula gustatu. Horrexegatik diot beste edozer ikasi ahalko nukeela, ikastea kuriositate itzelez bizi izan dudalako.
Eta zergatik fisika?
Zaila delako. Erronka kutsuak atsegin dut. Ikasteko erraztasuna eta afizioa dut, eta, gainera, Euskal Herrian ikasi ahal izatea ere alde nuen. Egia esan, ez da izugarri hausnatu dudan hautaketa, baina, denboraren joanagaz, oso pozarren nago erabakiagaz; are gehiago, fisika esparru hain zabala izanik.
Biofisika eta fotonika eskutik doazen esparruak al dira?
Unibertsitatean, biosifikarekin, fotonikarekin edota fisika medikoarekin erlazionatutako eskaintza esanguratsuegirik ez zegoen, batez ere, hautazko ikasgaiei zegokienez. Hain zuzen, niri gehien interesatzen zitzaidana zen fisikak, medikuntzak eta biologiak topo egiten duten puntua. Fotonika, funtsean, argiaren azterketagaz lotutako fisikaren alorra da: erradiazioa, alderdi kuantikoa, telekomunikazioak, sail medikoa edota zirkuituak ontzen ditu. Berez, biofisikak eta fotonikak ez dute beti bat egiren, baina asko dute komunean. Fotonikak argia jorratzen baldin badu, argiarekin zerikusia daukaten biologiako prozesu batzuk hartzen ditu, kasurako, erradiografiak. Medikuntza munduan, adibidez, biek ala biek esku hartzen dute.
Eragin esparru nagusia, beraz, medikuntzara bideratuta egon daiteke?
Bai eta ez. Fisikaren, biologiaren eta medikuntzaren mugak ez daude oso estuki definituta. Matematika eta kimika ere ekuazioan daude. Alde ugarik tupust egiten duten mundua da.
“Asteroideiak ekimenaren xedea da aletxoa ipintzea, zientziaren eta gizartearen artean dagoen arrakala apaltzeko”
Zientzia mundua hurreratzera emana dago Asteroideiak proiektua.
Besteak beste, bai. Asteroideiak plataforma sortzeko hastapeneko ideia eduki zutenek bazuten asmoa beren lana idazteko eta zabaltzeko: ordenagailu aurrekoa edota laborategikoa gizarteratzeko sortu zen. Ekimena zaletasunean oinarritzen da, eta bere xedea da aletxoa ipintzea, zientziaren eta gizartearen artean dagoen arrakala apaltzeko. Badakigu hori ez dela goizetik gauera gertatuko, baina urrats txiki bat da, behintzat. Halaber, dibulgaziotik abiatuta, komunitate zientifikoaren prestigioa moduko langaiak jorratzen ditugu, baita ogibidearen nondik norakoak ere. 2025aren hasieran ekin genion bideari, eta orain arte oso polita izan da.
Ulerterraztasunari eusteak, baina, ez dirudi inondik inora erraza.
Egia da hasieran dibulgazioa ahalik eta eraginkorrena izatea bilatzen genuela, baina badira jendaurrean azaltzeko oso gaitzak diren gaiak. Gauza askoren interesa, kuriositatea edota edertasuna ekuaziorik edo formulaziorik egin gabe azaltzea ez da beti erraza.
“Lagun bigaz hasi zen Asteroideiak, eta egun hamar kide inguruko taldetxoa gara”
Saretzea eta hizkuntza ere zutabe dituzue, ezta?
Noski. Ikerkuntzan lanean dabilen jendeaz harago, adiskide, ikerkide edo lankideen arteko proiektua da. Ikerketa zientifikoa moduko mundu anglofono bat euskaratzeko helburua hasiera-hasieratik existitu da, gutxi baita orain arte landutakoa. Euskarazko eduki zientifikoak zabaltzeko helmugarekin, apurka-apurka jendea ekimenera biltzen joan da. Lagun bigaz hasi zen Asteroideiak, eta egun hamar kide inguruko taldetxoa gara.
Zer topatuko du Asteroideiak web orrialdea zabaltzen duenak?
Lehenik, partaideon eta proiektuaren aurkezpen atala. Horrez gain, egun arte argitaratutako artikuluak ere aurkituko ditu. Izenak iragarri modura, asmoa astero artikuluak argitaratzea da. Orain, uda sasoia tarteko, apur bat lasaiago gabiltza, eta aste birik behin argitaratzen dugu edukia. Ez hori bakarrik: harpidetzeko aukera dago, iruzkinak uzteko nahiz artikuluei balorazioa jartzeko. Webgune sinplea da, eskuragarria eta ulerterraza; erabilgarritasun hori ere bilatzen genuen, edukiak ahalik eta irisgarrienak izan zitezen.
“Batzuetan, suertatzen zaigu geure termino propioak asmatu behar izatea, baina hobe da hori, ingelesera zein gaztelaniara aldatzea baino”
Lantaldea da, bestalde, Asteroideiaken balio erantsia.
Zalantza barik. Talde ederra osatu dugu. Gehientsuenok fisikariak edo matematikariak gara, baina badira astronomia, astrofisika, alderdi konputazionala edota biologia jorratzen dituztenak ere. Ez gara fisikaren alorretik gehiegi urruntzen, baina horren barruan ahalik eta anitzen azatzen saiatzen gara.
Komunitate zientifikoaren komunikazio hizkuntza naturala ingelesa edota gaztelania dira. Zein garrantzia du, alde horretatik, mundu hori euskaratzeak?
Alde biko esangura dauka: batetik, kultura zientzifiko hain urruneko hori esparru lokalera hurbiltzeko, euskaraz egiteak du zentzua. Bestetik, itzulpengintzaren traba dago. Izan ere, euskaz sekula erabili ez diren terminoekin topo egiten dugu sarri, eta horiei ere geure aterabide propioa ematen diegu. Euskararen alde espezifiko hori ustiatzen dugu, hizkuntzaren muga zientifikoak geure eragin esparrutik zelanbait zabaldu ahal izateko. Hala, batzuetan, suertatzen zaigu geure termino propioak asmatu behar izatea, baina hobe da hori, ingelesera zein gaztelaniara aldatzea baino.
Autogestioz behar egiten duzue?
Bai. Jakina, hainbat iturritatik edaten dugu, baina kanpo laguntza profesional barik. Asteroideiak pasio hutsez munduratutako proiektua da, eta horregan sinesten dugulako lan egiten dugu.
Zein puntutan dago fisikaren mundua euskaraz lantzeko aukera sorta? Badago behar den adina corpus edo material?
Euskarazko dibulgazioaren aitzindaria Elhuyar da, geure etengabeko tresnetako bat. Edozelan ere, mugak oso agerikoak dira.
“Lan egitean ondo pasatzea bilatzen dugu, eta horretarako bideak denetarikoak dira”
Lanketa zientifikoari askatasun literarioa eransten diozue.
Hori da. Helburua zientziaren gizarteratzea da, baina horren eskutik doa guk gura duguna gura dugun modura adieraztea. Beraz, zuzenagoak edo zeharkakoagoak diren artikuluak topa ditzake irakurleak, ironia edo umoredunak, memeekin edo bertsoekin egindakoak. Lan egitean ondo pasatzea bilatzen dugu, eta horretarako bideak denetarikoak dira.
Zelako harrera eduki du proiektuak, egun arte?
Oso ona, pozarren gaude. Publiko orokorra oso heterogeneoa da, eta zenbaitek esan izan digute artikulu batzuk luzeegiak edo teknikoegiak direla; dena dela, gehienengandik jasotako iritziak oso positiboak izan dira. Sare sozialetan ere presente gaude, eta, proiektu berria izanagatik ere, jarraitzaileak eduki baditugu, eta hazten segitzeko prest gaude.
Helburua, horrenbestez, haztea al da?
Ez bereziki. Asteroideiak ez da anbiziotik sortu den zerbait. Proiektuari neurria hartzea da lehen urratsa, eta horrexetan ari gara. Geure buruari ez diogu jomuga zehatzik ipintzen, bideaz gozatzea ez bada.
Zelakoa da fisikari baten lan egoera Euskal Herrian?
Fisikaria gauza ugari izan daiteke, ikerketa eremu horrek hainbat eta hainbat aurpegi dituelako. Modu bateko edo besteko lana edukitzea horren atzean dagoen inbertsioaren eta industriaren araberakoa da. Adibidez, elektronikan edo telekomunikazioetan espezializatuz gero, industria sendoagoak aurki daitezke, inbertsio maila handiagoarekin; fisika teorikoan eta kosmologian, ostera, inbertsioa eta interesa askoz murritzagoa dira. Euskal Herrira etorrita, biofisikan eta fotonikan badira lan aukerak, izan ikerkuntza zentro publikoetan eta unibertsitateetan, izan sektore pribatuan. Hori bai, ogibide oso ezegonkorra da: kontratuak, oro har, mugatuak eta epe laburrekoak izan ohi dira.
“Zientziak badu prestigioa, baina lan oso gogorrak barnebiltzen ditu, eta zenbakiak direnak dira; datuek diote lan baldintzak ez direla onak”
Prekaritate berba aipatu beharko litzateke, beraz.
Bai. Zientzia ez dago beste hainbat lan arlotan gertatzen direnetatik aparte. Lana proiektuka eta bekaka neurtzen da, horrek dakarren iraungitzearekin. Zientziak badu prestigioa, baina lan oso gogorrak barnebiltzen ditu, eta zenbakiak direnak dira; datuek diote lan baldintzak ez direla onak.
Sektore publikotik pribatura ere egongo da alderik.
Bai. Nik ez dut eskarmenturik sektore pribatuan lan egiten, baina badira desberditasunak; exijentziak bestelakoak dira.
“Zientzia mundu maskulinizatua da, baina arlo batetik bestera pila bat itxuraldatzen da”
Mundu maskulinizatua al da?
Bai, baina arlo batetik bestera pila bat itxuraldatzen da. Bartzelonan fotonika ikasi nuenean, kargutu nintzen master amaieran ni nintzela emakumezko bakarra, baina, bio aurrizkidun zerbait ikasiz gero, egoera errotik aldatzen da: emakumeak dira gehienak. Hori bai, inpostorearen sindromea edota autoexijentzia modukoak mundu honetan ere existitzen dira, gainontzekoetan bezalaxe.
Non ikusten dugu zure burua epe ertainera?
Egia esan, ez naiz etortzeko denari begira dagoen norbait. Gogoa lan munduan ipinita dut, egun ez bainabil zientzia arloan lanean ari. Dena dela, ez dut helburu jakinik: fisika maite dut, baina ez da neure pasio bakarra; fisikak eragina du bizitza ulertzeko dudan hainbat alderditan, baina ez dut oso argi ikusten fisikari ogibidea bera. Ez dut gauza handiegirik espero, eta momentuz zientzia jendeari hurreratzean zentratuta nago.
“Zientziak logika ematen dit, pentsatzeko modu arrazional eta analitikoa, niretzat bizi filosofia dena”
Zer ematen dizu zientziak?
Logika, pentsatzeko modu arrazional eta analitikoa, niretzat bizi filosofia dena.
Eta letrek?
Beste horrenbeste, baina bestelako jantzita. Hizkuntzek eta literaturak asko eman didate. Poema bat gauzei buelta emateko gai da: letren atzean badago B alde bat, beste dimentsio bat, alde zientifikoan bezalaxe. Zientziak eta letrek bat egiten duten puntuan nago hoberen.
