"Diru gutxigaz ari gara zientzia egiten, eta horrela aurkikuntza handiak egiterik ez dago"
Minbiziaren Biologia Molekularra aztertzen duen zientzialari taldea zuzentzen du Ana Maria Zubiaga foruarrak, eta dibulgatzera ere bideratzen du bere lana. Oinarrizko ikerketa zientifikoen beharra azpimarratu eta zientzian inbertitzearen beharra nabarmendu du.
Ana Maria Zubiaga omendu zuen Foruko Udalak martxoaren 8an, urte luzez egindako lanagatik. Zein proiektugaz zabiltzate orain?
Ikerketa desberdinak ditugu martxan, baina, batez ere, aztertzen dugu zein mekanismorengatik minbizi zelulek duten ugaltzeko gaitasuna emendatuta. Eta zeintzuk diren mutaturik dauden mekanismoak hori gertatzeko, arrazoi bat baino gehiago baitaude. Asko dira horretara dedikatzen diren geneak, baina, gene familia batean zentratu gara, E2F familian. Horien jarduera guztiz aberrantea da hainbat minbizitan, guztiz gain adierazita eta gain aktibatuta daude. Gain adierazita dauden gen horiek minbizia bultzatzeko zer egiten duten, eta zein mekanismoren bidez gain adierazpen hori blokeatu dezakegun euren ugaltzeko gaitasuna jaitsi dadin aztertzen dugu.
Zer lortu duzue orain arte?
Esaterako, prostatako minbizia da gure eredu bat. Zelulak ugaltzeko gure genoma bikoiztu egin behar da zatitu baino lehen, eta bikoizketa hori gertatu dadin, molekula batzuk behar dira: DNAren unitateak sortzen dituzten molekulak. Hain zuzen, E2F familiako geneak dira nukleotido horiek hornitzen dituztenak. Ikusi dugu E2F horiek blokeatuz gero, nukleotido gutxiagorekin geratzen direla zelulak eta bikoizteko ahalmena galdu egiten dutela. Baina zelula ez da hain erraza, hain sinplea. Zelulak askoz ere malguagoak dira, eta hori bakarrik eginez gero, zelulak beste egoera batetara joaten dira; egoera ezegonkorra deritzonera. Egoera horrek beste mekanismo batzuk aktibatzen ditu blokeo horri aurre egiteko. Nahiz eta DNA bikoizteko molekula batzuk kendu, beste mekanismo batzuen bidez lortzen da molekula horiek berriro hornitzea. Horregatik ikusi dugu beste hainbat bide ere blokeatu behar ditugula DNAn minbizia gelditzeko. Horretan ari gara, ikusten zeintzuk diren blokeatu behar ditugun bideak. Ez bakarrik blokeatu duguna, baizik eta orain aktibatu zaizkigunak.
Oinarrizko ikerketa egiteak berebiziko garrantzia du.
Oinarrizko ikerketa egin ezean, ez dago modurik inhibitzaileak, antigorputzak ez ezer lortzeko. Ze lehenengo jakin egin behar dugu eta ondo aztertu behar dugu sistema zein den. Ze modu sinplean aztertuz gero, esango genuke E2F horiek blokatuta nahikoa izango zela minbizia gelditzeko, baina ez da horrela, minbizi zelulak badituztelako beste trikimailu batzuk blokeo horiei aurre egiteko. Eta trikimailu horiek ez baditugu ezagutzen, ez dago modurik aurrera jarraitzeko. Horregatik da garrantzitsua oinarrizko ikerketa egitea. Behin oinarrizko ikerketa eginda, ikerketa horregaz batera, ikerketa aplikatua ere egon behar da. Eskua emanda doaz biak. Hori da COVID-19aren kasuan ikusi duguna. Oinarrizko ikerketa batetik sortuta, ikerketa aplikatura igaro direla, eta, azkenean, farmaziaren industria txertoak egitera. Baina oinarrian oinarrizko ikerketa bat egon da, RNA txertoak egiteko erabili daitekeela erakutsi duena, eta hori gauza berria da. Lehenengoz erabiltzen da teknika hori.
Denbora gutxian egin dute COVID-19aren aurkako txertoa. Zergatik?
Denbora gutxian egin dute txertoa, baina aurretik daramagun horri buruzko jakituria aspaldikoa da, urteetakoa. Orain, aurretik zegoen jakituria hartu eta jende piloa zentratu da jakituria hori COVID-19aren kontra erabiltzeko. Egia da lehia ere egon dela, baina baita elkarlan handia ere. Hainbat ospitale batera jarri dira analisi klinikoak egiten eta pozgarria da. Elkarlan horrek bizkortu du prozesua. Horrelako elkarlana gutxitan ikusten da zientzian. Biozientzietan horrelako jende askoren elkarlana nik lehenengoz giza genoma proiektuan ikusi nuen. Ehunka pertsona helburu bakarra lortzeko lanean jarri ziren eta oso ondo irten zen. Harrezkero, egon diren genoma proiektu batzuk ere bide hori jarraitu dute. Minbiziaren genoma aztertzeko, esaterako, ehunka ikerlari egon dira parte hartzen, eta oraindik jarraitzen dute.
Gero eta garrantzitsuagoa da ikerketa, baina jendea kanpora joan behar izaten da.
Kanpora joatearena ondo ikusten dut, jendearen formakuntzarako baliagarria da. Kanpora joateak lagundu egiten du ikusten gauza batzuk beste modu batzuetara egiten direla kanpoan, eta hori aberasgarria da. Nik neuk hori egin nuen, eta oso aberasgarria izan zen. Izan ere, kanpoan ikasitakoak herrira ekartzen ditugu, eta hori baliagarria da norbere formakuntzarako zein bertako ikerketetan aurrera egiteko. Kanpora joateko aukerak hartu egin behar dira, baina beste kontu bat da, gero, bueltatu gura eta ezin izatea. Hor tapoi bat daukagu. Nahiz eta erakundeek kanpora joan den jendea bereganatzeko ahaleginak egiten dituzten, ahalegin horiek ez dira nahikoa. Ez da nahikoa ze gure zientziaren egiturak ez daude beste herri batzuetan bezain sendo. Eta aukera gutxiago daude hemen. Bueltatzen diren askok, gainera, berriro zerotik hasi behar dute eta euren karrera zientifikoa ikaragarri luzatzen da. Horrek gazteak beldurtzen ditu eta oso kaltegarria da. Ze horrelako formakuntza oso bat egin gabe, ezin izango dugu puntako zientzia egin.
Horretarako sistemaren egitura aldatu beharko litzateke.
Diru laguntzak behar dira. Eta ez bakarrik instituzioetako diru laguntzak, beste instituzio eta enpresa pribatuen laguntzak falta dira. Beste herrialde batzuetan, AEBtan esaterako, enpresek zientziarekiko askoz ere inplikazio gehiago dute. Interes handiagoa erakusten dute. Izan ere, ikusten dute ikerkuntza zientifikoan lortzen diren gauzak eurek euren produktuak garatzeko erabili ahal dituztela. Hori ez da hemen ikusten. Zer gehiago falta da? Dirua dutenak dirua askatzea musutruk. Hori ere beste herrialde batzuetan gehiago ikusten da. Horietan sare moduko bat dago, ekintza publiko eta pribatuak osatzen dutena. Hori falta zaigu guri eta bultzatu beharko litzateke.
Gobernuek egiten duten inbertsioa nahikoa da?
Espainiak zientziara bideratzen duen produktu gordinaren zatia txikiagoa da Europako beste herrialde batzuekin alderatuta. Hemen ez da apustu sendorik ikusten. 2002an ematen zuen apustua egiten ari zirela, baina 2008an krisi ekonomikoa etorri zen, eta hankaz gora jarri zen dena. 2002an kimu berde batzuk ikusten hasi ginen, baina orain berriro bueltatu gara atzera, eta txarto gaude. Ez dugu apustu hori egiteko nahia ikusten. Egia da dirurik ez dagoela, baina, diruak leku desberdinetan jar daitezke, eta inoiz ez da ikusten zientzietara dirurik iristen denik.
Asko maileguak izaten dira.
Espainiak jartzen duen diruaren erdia gutxi gorabehera maileguetarako izaten da. Eta mailegu horiek enpresa pribatuei bideratzen zaizkie, zientzian beraiek ere inbertsio bat egin dezaten. Epe batzuetarako dirua izaten da, gero denboragaz bueltatu beharrekoa. Baina Espainian ia ez dago apustu hori egiten duten enpresarik, oso gutxi dira. Hori horrela, mailegu horiek ez ditu inork erabiltzen eta urtearen amaieran berriro bueltatzen dira ogasunera. Hori da guk eskatzen dugun dirua. Zientziara bideratzen den aurrekontuak handia dirudi, baina erdia maileguetarako da, eta ia ez da erabiltzen. Enpresek ez dute erabili gura, arriskutsua delako. Oso diru gutxigaz ari gara zientzia egiten, oso gutxi. Eta, horrela, aurkikuntza handiak egiterik ez dago.
Koronabirusak zelan eragin dizue zuei ikerkuntza lanean?
Urtebete galdu dugu. Lehenengo, itxialdia egon zelako, eta, gero, laborategiak ezin direlako %100ean egon. Denak atzeratu gaitu. Gelditzen dena berriro hastea ere asko kostatzen da. Guk saguekin lan egiten dugu, eta orain berriro hasi gara saguekin eginda geneukan lana berriz egiten, koloniak sortzen esaterako. Eta kolonia horrek berriro hasteko ere denbora behar dute. Bestalde, ikusten dut minbizia duten pertsonak edota beste gaixotasun kronikoak dituztenak arazoak izan dituztela. Ez direlako joan behar den beste medikuarengana. Sistema lehertu beharrean egon da. Seguru nago minbizia eta gaixotasun kronikoak dituztenak izan direla kaltetuenak.
COVID-19an, pertsona batzuk euren genomagatik sentikorragoak direla birusaz infektatzeko, baina zenbaterainokoa da eragin hori?
Ez dirudi gene konkretu batek sentikortasuna asko areagotzen duenik. Baliteke sentikortasuna igotzea generen batek, baina igotzen badute, gutxi. Gauzak bere testuinguruan ikusi behar dira. Ezin duguna da jendea beldurtu, esanez, odol talde jakin bat izatearren emendatuta daukatela COVID-19a pairatzea. Emendatzen da oso gutxi, eta ikerketak ere oso gutxi dira. Gure genoman apur bat agian bai, baina ezer gutxik emendatzen du sentikortasuna asko areagotzea.
Azken urteetan Elhuyar saria jaso eta Foru Udalak omendu egin zaitu. Zure lana aitortzea pozgarria da ezta?
Aitorpenak jasotzea poztasun itzela da. Kasualitatez bi hiru sari jaso ditut eta sekulako poza eman didate. Bete-beteta nago. Egindakoak badu saria. Egindako beharra asko da, biana ez naiz lan egin dudan bakarra. Nire lanaren aitorpena emakume guztiena da, eta bihotzez eurekin guztiekin partekatu gura dut. Izan ere, nire moduan, edozein emakumek jaso dezake aitorpena. Emakumeok itzelak gara. Lanaldi bikoitza dugu denok eta denetara heltzen gara. Gure lanbidean onenak izan gura dugu, baita etxean ere, eta musturrak apurtzen ari gara hori lortzeko. Ez gara horren baloratuak eta esan egin behar da.
Zientzian Matilda efektua deitzen diogu horri. Ze duela 100 urte, Matilda izeneko emakume bat zegoen zientzian, eta bera izan zen emakumeen eskubideak zientzian aldarrikatu zuenetako bat. Aitorpenak egiten zirenean emakumeen izenak desagertu egiten zirela esan zuen, beti gizonak ageri zirela salatuz. Eta egoerak hala jarraitzen du. Hori gure heziketaren eta kulturaren ondorioa da. Errekonozimenduak eta aitorpenak jasotzeko orduan ukondoak agertzen dira, eta emakumeok hori ikustean atzerantz egiten dugu eta gizonezkoak hartzen du aurrea. Lehen baino gutxiagotan gertatzen da hori, baina gertatzen da. Horregatik, ausartak izan behar garela uste dut. Ahaldundu egin behar gara. Gure burua landu behar dugu eta ausartagoak izan, gure lanak merezi duelako. Kostatu egiten zaigu eta badaukagu lana egiteko, baina aitorpena merezi dugula seguru. Hori argi daukat.
