Euskaraz kantuan emandako 20 urteen irrintzia
Urdaibai Kantaguneak 20 urte bete ditu aurten, eta herriko jai nagusiei hasiera emateko aukeragaz biribilduko dute urtemuga. Pregoilarien gunean leku bat gordeta dute, Gernikako Txosnetako ordezkariekin batera, eta, bertatik, "esaldi laburren" bidez, euren izaera herrikoia eta euskaraz abestearen garrantzia azpimarratuko dituzte.
Badatoz, beste urte batez, Gernikako Andra Mari eta San Roke jaiak. Atzerako kontaketa martxan da, ia urtebete itxaron ostean, udalerriko kaleak berriro kamiseta zuriz bete eta txupinagaz batera zapiak lepoan ipintzeko. Bezperada egunean [abuztuak 14], ohi legez, 20:45ean botako dute bolandera, ez aurretik aurtengo pregoilarien mezua entzun barik. Gernikako Jai Batzordeak hala aukeratuta, Urdaibai Kantagunea Kantuzaleen Alkartea eta Gernikako Txosna Batzordea izango dira aurten ardura hori hartuko dutenak.
Aurtengoa urtemuga “berezia” da Urdaibai Kantagunearentzat, elkartea martxan jarri zutenetik 20 urte betetzen direlako. Hala, herritarren aurrean agertu eta pregoia emateko aukera izatea urteurrenaren ospakizunak biribiltzeko aukera legez ikusi dute beti: “Jai batzordean proposamenak egiten dira eta guk esan genuen aurten 20 urte egiten ditugula, eta egokia den edo ez jakin barik, agian guri tokatzen zaigula. Txosna batzordetik esan zuten beraiek 30 urteko ibilbidea ospatzen dutela aurten, eta batzuetan bi talderen artean egin denez, hala egitea erabaki dugu”. Kasu batzuetan txosna batzordeko kideak kantagunekoen “seme-alabak edo bilobak” dira, eta pregoiak ematen duen ikusgarritasuna “herritarrei bietara hurbiltzeko eta parte hartzeko deia” egiteko baliatu daitekeela deritze.
Herritarrek festa goizetik hasi arren, iluntzean jaiari hasiera ofiziala emateko prest egongo direla jakinik, eta horien arreta denbora luzez mantentzea “ezinezkoa” dela ulertuta, zabalduko duten mezua “laburra” izango dela aurreratu dute: “Esaldi laburrak izango dira, mezuak bata bestearen atzetik botata; euskaraz abesten dugula, abestean adina kontutan hartzen ez dugula eta gazteek lekukoa hartzea behar dugula azpimarratu nahi da, euskara herriko kaleetan, eta Euskal Herriko herri eta auzoetan zabaltzeaz gain, mundura ere atera dugula”. Halaber, herritarrei “jai zoriontsu eta alaiak” bizi eta Urdaibai Kantaguneak Andra Mari eta San Roke egunetan deitutako kantu biretan parte hartzeko deia egingo dute.
“Gizon eta emakumeen presentzia bermatu nahi izan dugu, baita taldearen parte hartzea ere”
Urdaibai Kantagunea Kantuzaleen Alkartearen bultzatzaileetako bat izan zen Kastor Ortiz de Eribe Arrien eta Ana Ordoñez Urkullu elkartearen batzordeko presidenteak hartuko dute talde guztiaren izenean gernika-lumotarrei mezua helarazteko ardura: “Gizon eta emakumeen presentzia bermatu nahi izan dugu, baita taldearen parte hartzea ere, horregatik, irrintziagaz deiadarra egiten denez, taldekide baten irrintziagaz amaituko dugu”.
20 urte kantuan.
1989tik 2002ra bitartean Andra Mari Koraleko zuzendaria izandako Fernando Abaunzak bere kargua uzteagaz batera, hamaika urtez bertan abesten aritu zen talde batek ere uztea erabaki zuen. Ez zuten, baina, kanturako zaletasuna galdu eta urte gutxiko epean talde berria eratu zuten, aurrekotik bereizten zuen bereizgarri bategaz: “Ez gara koru formala, kalean abestu nahi dugu; herrikoia, popularra gara”. 2005eko lehen urrats horietan beraiekin bat egin zuten, bai Abaunzak, bai bere emazteak, bai Andra Mari Koraleko beste ezagun batzuek; gaur, berriz, 123 pertsona inguru dira taldean: “Urtero urtero jendea taldera gehituz joan da”.
Duela hogei urte elkartzen hasi zirenean Gernika-Lumoko liburutegi zaharrean elkartzen ziren, Andra Mari Koralak entseatzen zuen gune berean; 50 lagun elkartzen hasi zirenean, baina, espazio hori “txiki” geratu zitzaien: “Topera zegoen, eta udan, beroagaz, ezinezkoa zen. Pandemia ostean Astran elkartzen hasi ginen”.
“Ez gara koru formala, kalean abestu nahi dugu”
Kantuzaleak astero batzen dira Astran entseatzeko, taldekide denak batzea “ezinezkoa” bada ere: “60 edo 70 lagun inguru martitzenero batzen gara, eta hori oso ondo dago, ehuneko oso handia da”. Kalera kantatzen irten eta “gutxiengo batzuk” betetzeko “ondo entseatu” behar dela uste dute, horregatik, astero-astero kantariak batu baino ordubete lehenago, Josu Erezuma Irazabal zuzendaria musikariekin elkartzen da: “Kantuak lantzen ditugu; berriak badira, taldearentzat tonu egokia aukeratzen dugu eta, horrekin, gure taldeko Nieves Aldamizetxebarria Totikaguenak melodiarako eta akordeetarako partiturak ateratzen ditu. Horrekin, gitarrentzako akordeak ateratzen dira, ze puntutan aldatu behar diren ikusita. Musikarientzako liburu bat sortzen dugu, eta behar beste ensaiatu. Menperatuta dutenean, orduan sartzen dugu abestia taldera, hobeto enseatzen baita musikariek odo menperatuta dutenean”. Entseguak “gehien bat” abestiak ikasteko badira ere, kantuzaleek etxean lanean jarraitzeko aukera dute.
Izan ere, entseatzeko tokia ez da elkartearen ibilbidean zehar aldatu duten gauza bakarra: Urdaibai kantaguneak paperetik digitalerako jauzia ere eman du, entseatzeko eta herritarren parte hartzea “errazteko” bideak aurkituz. “Sasoi horretan gertatzen zitzaigun, abestien musika ezagutzen genuela, aurretik entzunda genuelako, baina ez genekizkien abestien letrak, horregatik, fotokopiekin hasi ginen ikasten”. 2008an prestatu zuten beraien lehenengo liburua, “beste baten fotokopia” zena. Bigarren liburua, berriz, beraien formatu eta estiloan egin zuten. 2021ean, baina, liburuak utzi eta telefono mugikor eta tabletak erabiltzen hasi ziren, Kantari app-aren bitartez. Taldeak abesti guztien —375 abesti— grabaketak ditu aplikaziora igota, eta horrek “nahi duenak etxean entzun eta abestiak lantzeko laguntza” eskaintzen die.
“Euskal Herrian ez da egongo gurea bezalako talde bat horren ondo moldatu denik”
Hala ere, taldearen profila “adin aldetik altua” dela aintzat hartuta, “erronka” izan zen papela atzean uztearen aldeko apustua: “Adineko jendea aldaketa nola moldatuko zen horretan zegoen erronka, aplikaziora sartu, kanta aurkitu… Baina gaur, taldearen %100 gaude Kantari erabiltzen, eta hori izugarria da; Euskal Herrian ez da egongo gurea bezalako talde bat horren ondo moldatu denik”. Papera ez erabiltzeak “beste abantaila bat” ekarri dio taldeari, kantu berriak gehitzean ez baitute liburu berririk egin behar.
Ateak zabalik.
Talde txikian edota abeslarien aukeraketa bat eginda ondo abestea “errazagoa” da, besteak beste ohikoena kantariek partiturak irakurtzen jakitea edota lau ahotsetara entseatzea delako. Baina hori ez dator bat Urdaibai Kantagunearen izateko arrazoiagaz: “Hori ez da gurea eta hori ez dugu gura. Kalean abestu nahi dugu, ez toki esanguratsuetan. Hurbildu nahi duenak hurbiltzea nahi dugu”. Nabarmendu dutenez, Gernikako jaietan kantuan irteten direnean jende asko hurbiltzen zaie liburuagatik galdezka, beraiekin batera kantuan aritu gura dutelako; orain aplikazioa dutela —ez da Urdaibai Kantagunearena bakarrik, hainbat kantagunek erabiltzen dute— erantzuten dute eta taldean ez dagoen “jende asko” batzen zaie kantuan: “Hori da helburua; asmoa ez da perfektuak izatea, herrikoiak izatea baino”.
“Urdaibai Kantaguna popularra da; edonor sartu daiteke taldean, ez dugu inolako frogarik egiten”, azpimarratu dute. Hala ere, taldeko musikariak entseguak egiteaz gain Gernika-Lumoko musika eskoletara joaten direla nabarmendu dute, horrek taldearen “lana eta eskertzea” eskatzen dituela zehaztuz. Erezumak abestiak aukeratu eta berrikuntzak sartzeko egiten duen ahalegina ere balioan jarri dute: “Kantua prest dagoenean app-ean grabaketa bat sartzen da, eta guk aukera daukagu etxean ere entseguak egiteko, abestia ahalik eta hoberen irteteko”. Kantagunea herrikoia bada ere, argi dute ez dutela nahi “gauzak edozein modutara” egitea: “Gure taldeko profila adin aldetik altua da, eta jendeak tresna berrietara egokitzeko ahalegina egin du, gauzak aurrera eraman eta kalean erridikulua ez egiteko. Ez gara korala formal bat, ez dugu partiturekin abesten, baina ahalik eta hoberen egiten ahalegintzen gara”.
“Errotazio naturala”.
Sorreraz geroztik taldean pertsona berdinak mantentzea “ezinezkoa” da, “errotazioa” ematen baita: “Ez da errotazio orokorra, baina jendea normalean urte batzuk egoten da eta gero, adinagatik, edo beste arrazoi batzuengatik utzi egiten dute”. Hala ere, taldean ematen den errotazioa “bitxia” dela uste dute, batzuek taldea utzi arren parte hartzaile kopurua urtero “gero eta handiagoa” baita: “Jende gehiago sartzen da irteten dena baino”. Era berean, sorreran gizonezkoak gehiago izan baziren ere, gaur gaurkoz emakumeak Urdaibai Kantaguneko kideen “%65 inguru” direla nabarmendu dute.
“Lagunak, bidaiak, irteerak…jende askori bizitza eman dio, terapia bihurtu da”
“Asko” dira urtero kantagunera batzen diren pertsonak, eta azpimarratu dute, orain batzen direnak “oso ondo” pasatzen dutela: “Lagunak, bidaiak, irteerak…jende askori bizitza eman dio, terapia bihurtu da”. Batzuk kantariak dira betidanik, beste asko, berriz, “alde sozialak” bultzatu ditu taldeagaz bat egitera: “Batzuetan komentatu digute arlo sozialean ere lan handia egiten dugula, eta ez kulturalean bakarrik”.
Partaideetan bezala, kantatzen dituzten abestietan ere errotazioa bermatzea bilatzen dute kantagunetik. 375 abesti dituzte grabatuta, guztiak bere partituta eta gitarra akordeekin. “Antzinako Benito Lertxundiren kantak bakarrik ez egiten gara, gara egungo kantak gehituta. Egun batean kalerako 25 kantuko zerrenda egiten badugu nahaste bat bermatzen saiatzen gara, tristeak —euskal kantua normalean tristea da— eta alaiak, antzinakoak eta gaur egungoak… Geltoki batean bost edo sei abesti egiten baditugu denak ez dira berdinak izaten”.
Jarraipena bermatzea.
Festa giroan, adibidez Gernikako jaietan kantagunea kalez kale kantuan dabilela gazteak hurbildu egiten direla antzeman dute, baina beste testuinguruetan hori ez da ematen. Adierazi dutenez, kantagunea “pentsionistentzat dela” ematen du, baina ez luke horrela izan behar: “Gure kantak mantendu, berriztu eta beste erritmo batera abesteko lekukoa eman nahi diegu. Hurbiltzea nahi dugu. Abestea gauza ona da, edonor etorri daiteke, adinak ez du ardura. Gure hizkuntza zabaltzeko, ikasteko eta abesteko, gure lekukoa hartzeko deia egin nahi diegu gazteei”.
“Komunitate moduko baten parte sentitzen dira eta beraientzat oso inportantea da”
Gaur gaurkoz Urdaibai Kantagunea Kantuzaleen Alkartearen jarraipena “ez dago bermatuta”, eta uste dute agian abestiei lotuta egon daitekeela gazteek bat ez egite hori. Izan ere, batzuk kantatu arren, kantaguneak orokorrean euskal folkloreko abestiak abesten ditu, eta gazteek “beste musika mota bat” nahiago izaten dute: “Horren kontra ezin daiteke ezer egin, eta ez da egin behar, bakoitzak bere garaia du. Hala ere, gazteek afari edo jai bat dutenean folklore kantak abesten dituzte, baina hor geratzen da gero…”.
Jende gazteari bertaratzeko pausua ematea kostatzen zaio eta hainbat urtez taldearen parte izan direnei, berriz, taldea uztea. Horregatik, adinagaitik edo beste arrazoi batzuengatik albora pausoa ematera behartuta ikusten direnek harremanek mantentzeko Whatsapp eta bestelako “taldeetatik ez ateratzea” eskatzen dute: “Konektatuta jarraitu nahi dute, taldearen jarraipena egin… Komunitate moduko baten parte sentitzen dira eta beraientzat oso inportantea da”.
Urteurrena, Irlandan.
20 urteko ibilbidea ospatzeko zerbait berezia egin nahi zuen taldeak, eta horrek Irlandara eman zituen. Irlandan pubetan abesteko ohitura dago, ez horrenbeste kalean, orduan, kantagunekoek ez zekiten bertara iristean zer aurki zezaketen. Horregatik, bertara joan eta kalean “edonon” abestea aukera bazen ere, musikagaz lotutako jaialdirik ote zegoen begiratu zuten, “ez jaialdian abesteko, kalean abesteko baino”. Hala, Cork hirian Cork International Choral Festival egiten zela ezagutu zuten: “Beraiekin harremanetan jarri ginen eta jaialdiko sail ofizialetik kanpo abesteko aukera eman ziguten”.
Urdaibai Kantagunekoek sei toki ezberdinetan abestu zuen bertan eman zituzten hiru egunetan; hala nola merkatuan, jauregi batean edota Corkeko udaletxeko auditorio batean, 900 pertsonaren aurrean: “Oso formala zen, koral formalak. Europako eta Europaz kanpoko taldeekin topo egin genuen, baina denak ziren koralak”. ‘Zer egiten dugu guk hemen’ pentsatu bazuten ere, urtarriletik apirilera bitartean “lan asko” egin zutenez, aurrera egin zuten: “Gernikako arbola abestu genuen aurkezpen modura eta oso ondo joan zen, jendeak txalo asko egin zigun. Hori kantatzen ausartu ginen eta behintzat, ez genuen erridikulorik egin”. Corkeko emanaldiaren aurreko hilabeteetan entseguekin “nekatuta baina gustora” sentitu ziren taldekideak, baina emaitza ikusita sentitu zuten poztasuna “ezin da ordaindu”: “Emaitzak lortzeko lan egin behar da”.
“Euskal folklorea eta gure nortasuna zabaldu genituen hortik”
Euskaraz bakarrik ez, gaelikoz eta ingelesez ere abestu zuten Irlandan, eta zuzendariak taldearen “ausardia” azpimarratu du. Izan ere, taldekideen gutxiengoa ziren ingelesez irakurtzen edota irakurritakoa ahoskatzen zekitenak: “Letra fonetikoki nola esan behar zen idatzi zen paperean eta horrela ikasi zuten. Behin eta berriz errepikatuz, emanaldian paperik gabe atera ginen, emaitza ona lortuta gainera”.
Hogeigarren urteurrena “esperientzia polita” izan zen bidaia “elegante” bategaz ospatu zuten, zeinetan ez zen Dublingo kaleetan zehar egindako txistu eta danbolinaz lagundutako kalejira falta izan: “Euskal folklorea eta gure nortasuna zabaldu genituen hortik”. Urdaibai Kantagunearen hurrengo kalejira bezperada egunekoa izango da, pregoiaren eta txupinazoaren ostean herritarrekin batera Adolfo Urioste kalean behera egingo dutena.
