36ko gerraren eta nazismoaren biktimak omentzeko erakusketa aurkeztu du Busturiko Udalak
Busturiko Udalak eta Gogorak 'Hradištko (Txekiar Errepublika), nazien kontzentrazio-esparrua: Anjel Lekuona busturiarraren eta beste askoren deportazioa eta heriotza (1945)' erakusketa aurkeztu zuten iragan barikuan, EHUko Bizkaia Aretoan. Erakusketa Hradištko herriagaz egindako senidetze-hitzarmenari lotuta dago.
"Hradištko (Txekiar Errepublika), nazien kontzentrazio-esparrua: Anjel Lekuona busturiarraren eta beste askoren deportazioa eta heriotza (1945)"Busturiko Udala Busturiko Udala buru-belarri aritu da lanean herriko memoria historikoa berreskuratzeko eta «biktimak birgaitzeko» helburua duen Busturia Gogoan. Memoriaren Lekuko proiektuan: «Izan ere, udala oso sentsibilizatuta dago gatazka belikoen biktimekin». Testuinguru horretan kokatzen da barikuan EHUko Bizkaia Aretoan inauguratu zuten Hradištko (Txekiar Errepublika), nazien kontzentrazio-esparrua: Anjel Lekuona busturiarraren eta beste askoren deportazioa eta heriotza (1945) erakusketa.
Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Gogora Institutuagaz lankidetzan bultzatu du udalak erakusketa, eta Busturiak Txekiar Errepublikako Hradištko herriagaz egindako senidetze-hitzarmenari lotuta dago. Azpimarratu dutenez, bai erakusketa, bai senidetzea «etorkizunari begira dagoen bake, harmonia eta elkartasunaren lekuko» dira.
Busturia eta Hradištko lotzen dituen gertaera historikoak Anjel Lekuona busturiarra dute oinarri. 1945eko apirilaren 10ean fusilatu zuten Lekuona, Hradištkoko Hirugarren Reich-eko kontzentrazio esparruan preso zegoela, 36ko gerraren ondorioz Frantzian erbesteratuta egon, eta bertatik deportatu ondoren. Aitor Aretxaga Busturiko alkateak aurkezpenean nabarmendu bezala, «biktima guztien oroimenak» bultzatu du bi herrien arteko elkarlan hori: «Anjel Lekuonaren eta gerren biktima guztien oroimenak bultzatzen gaitu Busturia eta Hradištko herriak elkarrekin lan egitera, pertsonen eta munduaren bizikidetza baketsuaren alde. Gure memoria historikoa elkargune izan da, eta hurbiltzean ohartu gara askoz gehiago partekatzen dugula. Herri txikiak gara, eta natura, gure ekonomien antzekotasuna eta pertsonen arteko errespetuan oinarritutako kultura-aberastasuna da nagusi».
Hradištko (Txekiar Errepublika), nazien kontzentrazio-esparrua: Anjel Lekuona busturiarraren eta beste askoren deportazioa eta heriotza (1945) erakusketaren barruan beste erakusketa bat dago: Txikoria belarrak loratzen ez zirenean. Bi udalerrien arteko elkarlanaren emaitza da, eta kontzentrazio-esparruan bizi izan zirenen irudiak eta testigantzak biltzen ditu. Hain zuzen ere, memoria historikoaren arloko ikertzaileek eta bi herrialdeetako biktimen senideek partu dute lan horretan.
Jagoba Alvarez Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen eta Biktimen arretarako zuzendariak deportazioen biktimen inguruan egin beharreko hedapen eta dibulgazio lana nabarmendu zuen aurkezpenean: «Bigarren Mundu Gerraren testuinguruan, deportazioaren biktimen memoria eta haien esperientzia ezezaguna izan da euskal gizartearen gehiengoarentzat. Deportazioa Europan aski ezaguna den arren, ez da gure memoria kolektiboaren parte izan. Helburu berak batzen gaitu; deportazioen eta eragin zituen biktimen ezagutzan sakontzea eta jakintza honen dibulgazioan eragitea».
Txikoria belarrak loratzen ez zirenean erakusketagaz batera, Busturiko kaleetan dauden eta udalerriko memoria historikoari «balioa» ematen dioten zenbait elementu ere aurki daitezke erakusketan, esate baterako, Busturiko sarreretan jarrita dagoen senidetzearen seinalea eta Lekuonaren memoria jasotzen duen Altamira auzoan jarritako totemaren erreplika.
Stolperstein
Totem horri lotuta, Lekuonaren omenez Busturian 2022an jarri zen Stolpersteinaren —estropezuaren harria— erliebezko erreplika ere badago Bizkaia Aretoan. Estropezuaren harria deritzona Lekuonaren izena eta jaiotza zein heriotza datak jasotzen dituen baldosa oroigarria da.
Stolperstein Gunter Demnig artista alemaniarraren lana da. Kolonian hasi zuen proiektua, hiriak ijitoak nazien eremuetara deportatzeari uko egin zionean. Ondoren, hurrengo baldosak «nazionalismoaren biktimen omenez» egin zituen 1933 eta 1945 urteen artean, batik bat, juduen, homosexualen eta preso politikoen omenez.
Demnigek deskribatzen duenez, «lurrean jarritako harri hori ikusteko makurtzean egiten den keinua, omentzen den pertsonarekiko erreberentzia egitea da». Gaur egun 75.000 Stolperstein baino gehiago daude, 20 herrialde baino gehiagotan banatuta. Euskal Herrian jarritako lehenengoa da Lekuonaren omenezkoa.
«Erakusketa osatzeko, Hradištko kontzentrazio-esparruan bizi eta basakeria jasan zuten deportatu euskaldun eta espainiarrei eskainitako totema» azaldu dute. Bertan, Lekuona bezala fusilatu zituzten sei presok egindako ibilbidea aipatzen da. Biktima horien errautsak ere Strasniceko hilerrian daude gordeta, Pragako biktimen memorialean.
Horrez gain, erakusketak kontzentrazio esparruari eta deportatuei buruz egindako ikerketan bildutako materiala ere gordetzen du, besteren artean, Lekuonaren lagunek eta preso kideek, Gregoire Urangak kasu, busturiarraren familiari bidalitako eskutitzak.
Senidetze-ituna
Bizkaia Aretoko aurkezpenean gogoratu legez, Lekuonaren figura «erreferente eta lotura» gisa hartuta sinatu zuten bi udalerriak senidetze-ituna. Bigarren Mundu Gerran bi udalerrietako biztanleen patua «oso lotuta» egon zen, eta bi alderdiek uste dute senidetzea «herrien arteko bakea eta harmonia lortzeko eta mantentzeko eta herrialde ezberdinetako herrien arteko interes komunak lortzeko bitarteko bat» dela. Horregatik, erakusketaren aurkezpenean izan ziren Zuzana Hlavičková Txekiar Errepublikako Enbaxadako kontseilaria, Lucie Hasková Hradištko-ko alkateordea eta Marketa Šafránková, Hradištko-ko zinegotzia eta udal garapeneko batzordeko presidentea.
«Bi herrien arteko senidetzaren bidez, gure iraganari buruzko ezagutza eta hausnarketa sustatu gura da gizartean, zauriak ixten lagundu gura da, eta pausoak eman gura dira intolerantzia eta giza eskubideen urraketa egoerak errepika ez daitezen», aldarrikatu dute Busturiko Udaletik. Izan ere, senidetze itunaren bidez Busturia eta Hradištko arteko adiskidetasun eta lankidetza harremana «indartu» gura dituzte, «Busturiak adiskidetasun, batasun eta anaitasun harreman adeitsuak izateko erabakia berresten duelako».
