Euskararen 'osasun' egoerak hobera egin behar du

Euskara da gure territorio libre bakarra, dio esaldiak. Hala ere, gaur egun oraindik, euskara bera da libre izateko territorioak konkistatu behar dituena. Horietako bat da osasungintza. Euskal Herrian?Euskarazek, osasun arloko langileek eta administrazioa euskalduntzeko hainbat taldek zein langile eta norbanakoek urte askotako borroka izan dute Osakidetza euskalduntzearena. Azken hamarkadetan diagnostikoak hobera egin duela diote medikuek. Hala ere, euskarak diagnostiko erreserbatua du oraindik. Hitza Gernika-Lumoko anbulatorioko familia mediku Pedro Aranburu eta han pediatra izandako Txabi Txakartegirekin, Mendaroko ospitalean larrialdi zerbitzuetako langilea den Leire Egigurenekin eta Donostiako ospitaleko larrialdi zerbitzuko mediku Olatz Zaraterekin izan da, eta haien iritziak jaso.

Gernika-Lumon, eta Busturialdean oro har, anbulatorioko langileen %90tik gora euskalduna dela diote Gernika-Lumoko medikuek, «ez bakarrik perfila daukatelako, gehienak euskaraz mintzo direlako baizik». Pediatren kasuan, gaur egun denak euskaldunak dira, eta umeen %100 ere euskalduna dela dio Txakartegik, «eskola guztietakoak». Baina duela 15 urte ez zen hori errealitatea. Egigurenek Uemak bere udalerrietan egindako azterketa bat aipatu du: «Larrialdi zerbitzuetan %22k ezin dute euskaraz funtzionatu, eta pediatrian ezin dute %35k». Datuok Uemaren barruan dauden udalerrietan batutakoak dira, eta gune erdaldunagoetan egoera larriagoagoa dela dio. Halaber, Ondarroako larrialdi zerbitzuetako egoera salatu gura izan du: «Lau medikutik hiru ez dira gai euskaraz hitz egiteko».

Busturialdean, oro har, anbulatorioko langileen %90tik gora euskalduna da, eta umeen %100.

Oztopoak. Euskal Herrian Euskarazeko kide Pernan Basterretxeak ere bere iritzia eman du. Basterretxeak argi du osasungintzan euskara ez dela behar beste zaintzen. «Mediku euskaldunen ordezkapenak egitera datozen asko erdaldunak dira» –kritikatu du–, «ez dute herriaren izaera kontuan hartzen». Hizkuntza eskubideei dagokienez aurrera egin arren, oztopoak egon badaudela diote. Donostiako ospitaleko mediku Olatz Zarateren iritziz, gaur egun oraindik ez da ulertzen medikuekin euskaraz hitz egin ahal izatea pazientea ondo artatua izateko baliabide bat dela. Alegia, nork bere hizkuntzan adierazi ahal izatea baliabide bat dela; mediku on batek duen baliabidea pazientea ondo artatu ahal izateko. Egigurenek dionenez, «euskarak baditu berba batzuk gaztelerak ez dituenak».

EHEren ustez, administrazioak ez dioe euskara eskakizunari behar besteko garrantziarik ematen.

Basterretxeak argi du borondate politikoa dela oztoporik handienetakoa. EHEko kidearen ustetan, administrazioak ez dio euskarari lehentasunik ematen; eta Osakidetzan euskara eskakizunari behar besteko garrantziarik ez diote ematen. Aranbururen hitzetan, administrazioak euskara arloan bultzatzen dituen politikak ez dira inoiz nahikoak izango. Lanerako erabiltzen duten tresna, Osabide, jarri du adibide legez. «Gehiengoak gazteleraz erabiltzen dugu. Badago euskaraz erabiltzerik, baina kontsultatzerakoan hainbat profesionalek ez lukete ulertuko. Gaizki idazteari beldur ere badiogu». Horregatik, beraien eguneroko asmoak asmo izaten jarraitzen dutela dio familia medikuak.

Lanerako erabiltzen duten tresna gazteleraz erabiltzen dute, beste profesional batzuek bestela ez zuketelako ulertuko.

Politika zorrotzagoak. Iritzi berekoak dira Egiguren eta Zarate; alegia, euskararen aldeko politikak askoz zorrotzagoak izan beharko liratekeela diote. «Titulua izateari ematen diote garrantzia» –dio Zaratek–, «baina erabilera da bermatu behar dutena». Medikuarekin zuzenean euskaraz ezin hitz egitea da oztoporik handiena, Egigurenen esanetan. Pediatriari dagokionez, Gernika-Lumoko zerbitzuan, esaterako, orain sei urte euskarazko perfilik behar ez zuen lanpostu bat sortu zutela dio Txakartegik; «hala ere, gaur egun lanpostu horretan dagoen pediatra euskalduna da». Dena den, administrazioaren politika «txarra» kritikatu du. «Orain 10 urte arte, euskaraz zekiten medikuek puntuazio handiagoa zuten, eta lanpostu ‘erosoagoak’ hartzen zituzten, han gazteleraz hitz egiteko. Alderantziz, euskararengatik punturik ez zuenak herri txiki euskaldunak baino ez zituen aukeran. Hori izan da, esaterako, Aulestiren kasua».

Orain sei urte euskarazko perfilik behar ez zuen lanpostu bat sortu zuten Gernikako pediatria zerbitzuan. https://youtu.be/4ahj-Ums7bA

Kexa gehiago. Hizkuntz Eskubideen Behatokiak badu euskararen urraketak salatzeko zerbitzu bat: euskararen telefonoa. Hain zuzen, hizkuntza eskubideen urraketei konponbidea emateko tresna zuzen eta eraginkorra izan nahi du, eta zerbitzu hori Euskal Herriko edozein herritarren eta elkarteren eskura dago. Eusko Jaurlaritzak ere badu hizkuntz eskubideak bermatzeko zerbitzua: Elebide. 2015. urtean aurreko urtean baino jardun handiagoa izan zuen, bikoitza. Jardun gehienaren oinarria Osakidetza izan zen; euskarazko zerbitzua ziurtatzeko eskariak, hain justu. Txostena Eusko Legebiltzarrean aurkeztu zuten. Zioenez, egunez egun jasotako kexa kopurua nabarmen igo zen iaz. EHEko kide Pernan Basterretxeak ere uste du kexak gehituz joan direla, eta, haren ustez, kexa gehiago egotea garrantzitsua da. «Horrek esan nahi du herritarrak beraien eskubideen jabe direla. Aurrerapausoak emango badira, herritarren presioagatik izango da», esan du.

EHEren ustez, kexak gehitzeak esan nahi du herritarrak beren eskubideen jabe direla.

Leire Egiguren medikuak, halere, uste du ez direla behar beste kexa jartzen. «Batez ere gazteak kexatzen dira, kontzientziatuta daudelako. Baina nagusien artean oraindik ohitura dago medikuari gazteleraz egiteko», esan du. Zaratek uste du larrialdi zerbitzuetan zailagoa dela kexatzea, pazienteak osasunagatik kezkatuta daudelako.